Kloptdatwel?

Factchecking

Hoe Pauline Bijster haar twijfels over vaccinaties verloor

by 6 Comments

In augustus 2016 schreef journaliste Pauline Bijster in het blad Happinez een blog over de twijfel die ze had om haar vierde kind te laten vaccineren. Ze twijfelde over de werkzaamheid en noodzakelijkheid van bepaalde vaccinaties in het Rijksvaccinatieprogramma omdat ze niet genoeg informatie kreeg van de artsen maar wel veel verontrustende informatie had gevonden op internet. Vreemd, want met een paar extra zoektermen had ze toch de site van het RIVM kunnen vinden zou je zeggen. Heel weldenkend Nederland viel uiteraard over haar heen. Haar slordige denken over vaccinatie werd door zelfbenoemde ‘gesel der kwakzalvers’ Annabel Nanninga in een komisch stukje aan de kaak gesteld. In het stuk sprak Nanninga ook de Happinez zelf aan op het verspreiden van deze gevaarlijke denkdwalingen. Ook Skepsis Pyramidependel winnaar Arjen Lubach vond de ophef aanleiding om een bijlesje vaccinaties (vanaf 8:20) te geven.

RTL Late Night haakte in op de discussie en zette Pauline aan tafel met kinderarts Jan Peter Rake. Deze kinderarts zei in de uitzending dat als ouders hun kinderen echt willen beschermen dat ze dan voor vaccinaties zouden moeten kiezen. Hij nodigde Pauline uit om eens langs te komen in het ziekenhuis en in de praktijk te zien dat de ziektes waarvoor ingeënt wordt, geen onschuldige ziektes zijn. De kinderarts wilde laten zien dat sommige kinderen tijdens het doormaken van besmetting in plaats van ‘een groeimoment’, een ernstige complicatie krijgen en dat kinderartsen soms moeten vechten voor het leven van dit soort kinderen.

Hoe Pauline Bijster haar twijfels over vaccinaties verloor 1

 

Begin april was het zover: Pauline Bijster ging op bezoek bij dokter Rake in Groningen. Hij gaf haar uitleg over de noodzaak van vaccinaties en de kudde-immuniteit die nodig is om bijvoorbeeld kinderen met leukemie te beschermen. Hij nam haar ook mee naar de kinder-intensive care in het UMCG. Pauline zag daar met eigen ogen wat de gevolgen van kinkhoest kunnen zijn bij een pasgeboren baby. Als u zelf wilt zien hoe dat eruitziet, kijk dan even hier (waarschuwing: schokkende beelden). Helaas worden de antilichamen van de moeder tegen kinkhoest in de meeste gevallen niet doorgegeven aan de baby. Hierdoor zijn baby’s vrijwel onbeschermd tot ze de eerste vaccinatie voor kinkhoest krijgen (rond 6-9 weken). Een mogelijkheid om babies beter tegen kinkhoest te beschermen is het vaccineren van zwangere moeders in het laatste trimester van hun zwangerschap. Hierdoor zijn de baby’s beschermd door de antilichamen van de moeder totdat ze zelf gevaccineerd worden. Voor 30 euro is het tegenwoordig mogelijk voor zwangeren om deze vaccinatie via de GGD te ontvangen. In Nederland wordt inmiddels gelukkig gesproken over het actief aanbieden van deze vaccinatie aan zwangere vrouwen in navolging van landen als de Verenigde Staten (sinds 2011), het Verenigd Koninkrijk (sinds 2012), Argentinië (sinds 2012), België (sinds 2013), Ierland (sinds 2013), Israël (sinds 2015), delen van Australië (sinds 2015) en Spanje (sinds 2015).

Na de uitleg van de dokter Rake en het zien van de gevolgen van infectieziektes zoals kinkhoest, is Pauline Bijster om. In een stuk voor oudersvannu schrijft ze ‘Voor dit jongetje en zijn ouders wil ik wél mijn kind laten inenten, en hier opschrijven in dit verhaal dat iedereen dat zou moeten doen‘. Het siert Pauline dat ze niet vast is blijven houden aan haar mening en actief op zoek gegaan is naar antwoorden op de vragen die ze terecht heeft. Ze heeft zich laten overtuigen van het feit dat artsen echt wel kritisch zijn en dat de gevolgen van niet vaccineren ernstig kunnen zijn. Hieruit blijkt maar eens dat het zin heeft als arts om een eerlijk en oprecht gesprek aan te gaan in de hoop dat de bezorgde ouders met goede informatie te overtuigen zijn. Helaas toont het ook wel weer aan dat alle informatie die het RIVM beschikbaar stelt blijkbaar niet genoeg is en dat persoonlijke ervaringen en vooral angst toch betere middelen zijn om mensen van mening te laten veranderen.

Oh, en Pauline wist met haar stuk zelfs Annabel Nanninga te ontdooien ;-).

Het schandaal rond kankerspecialist Stefaan Van Gool

by 25 Comments

Het schandaal rond kankerspecialist Stefaan Van Gool 2
Van Gools als ‘topdokter’ bij televisezender Vier

Bijna twee jaar terug beëindigde het Universitair Ziekenhuis van Leuven de samenwerking met oncoloog Stefaan Van Gool, tot dan toe een specialist die gezien werd als een vooraanstaand onderzoeker – specialist op het gebied van immunotherapie bij hersentumoren. Bredere bekendheid kreeg hij via het programma ‘Topdokters’ op de Vlaamse televisiezender Vier. Waarom Van Gool moest vertrekken bleef lang erg vaag, maar recente berichtgeving in De Standaard maakt duidelijk dat er van alles mis was met het onderzoek van Van Gool, zowel op wetenschappelijk als op ethisch vlak.

Aan de Katholieke Universiteit Leuven (KUL) bleef Van Gool na 2015 echter nog wel verbonden, om zijn lopende onderzoeken af te ronden. De ins en outs van de zaak werden middels een zeer strikte non-disclosure ­overeenkomst binnenskamers gehouden. Een kwalijke zaak, want Van Gool kon zo zijn boeltje oppakken en in Duitsland vrolijk verder gaan met zijn praktijken zonder dat voor kankerpatiënten, die mogelijk in zee zouden willen gaan met Van Gool, bekend werd dat er wel het een en ander op zijn werkwijze aan te merken was.

En dat de tumorvaccins waarmee Van Gool experimenteert enige nut hebben als behandeling, is op dit moment wetenschappelijk gezien uiterst twijfelachtig. Wat zou Van Gool daarover eigenlijk vertellen aan de patiënten, die hij via de Duitse privékliniek behandelt? In een volgend artikel schrijft De Standaard:

De behandelingen in Keulen kosten veel geld – naar verluidt tussen 40.000 en 70.000 euro. Experts uiten nu twijfels of die behandelingen door Van Gool wel legaal en ethisch zijn.

In Duitsland gelden wat soepelere regels voor het toepassen van behandeling waarvan de werkzaamheid nog niet bewezen is, buiten een klinisch onderzoek om. Het moet dan echter gaan om individuele gevallen en met de tientallen patiënten die Van Gool zelf zegt vanuit de Keulse privékliniek te hebben behandeld, lijkt het verdacht veel op klinisch onderzoek, waarvoor geen officiële toestemming is gevraagd. De overeenkomsten met de dubieuze werkwijze van de Amerikaanse kankerkwakzalver Burzynski springen in het oog …

Van Gool heeft nog niet publiekelijk gereageerd op de commotie, ook de kliniek in Keulen waar hij nu werkt niet. De Artsenkrant stelt overigens dat het onderzoek van De Standaard maar weinig onbekends naar boven heeft gehaald en suggereert dat het vooral gaat om een aanval op prof. Rik Torfs (rector van de KUL), die verband zou houden met de aanstaande rectorverkiezingen.

Het schandaal rond kankerspecialist Stefaan Van Gool 3
Van Gool in de belabberde Zembla uitzending over de vermeende gevaren van mobiele telefoniestraling (2012)

Van Gool kwamen we ook al tegen als iemand die meehielp om de angst voor straling afkomstig van mobiele telefoons te verhogen. In de beruchte Zembla-documentaire ‘Ziek van je mobieltje‘ roept hij daar op tot (overdreven) voorzichtigheid uit voorzorg (vanaf 11:00). In zijn eigen praktijk was Van Gool blijkbaar wat minder bezig met het betrachten van de noodzakelijke voorzichtheid en terughoudendheid bij het toepassen van nieuwe therapieën. En nog steeds niet, blijkt uit de berichtgeving vanuit Duitsland.

Lees ook: Schort er iets aan de wetenschap? van Maarten Boudry die deze kwestie in een breder perspectief plaats.

Update 5-5-2017: Van Gool heeft een ‘minnelijke schikking’ getroffen, waarmee hij eventuele gerechtelijke vervolging voorkomt, aldus De Standaard:

Het afsluiten van de schikking betekent dat de gerechtelijke problemen van dokter Van Gool voorgoed van de baan zijn.  Op inbreuken tegen de regelgeving bij klinische studies staat, als ze bewezen worden, tot twee jaar cel. Maar een openbaar proces en eventuele celstraf hoeft Van Gool dus niet meer te vrezen.

Waarschijnlijk zal dus ook nooit in het openbaar besproken worden wat exact de rol van de KU Leuven en het UZ Leuven in de zaak is geweest, en wanneer zij de eerste signalen kregen dat er iets niet pluis was met de studies.

Toch tamelijk onverkwikkelijk dat zo niet het onderste uit de kan naar boven komt, als je het mij vraagt.

Is vaccineren tegen nepnieuws praktisch toepasbaar?

by 349 Comments

Wetenschappers zouden een soort vaccinatie tegen nepnieuws ontwikkeld hebben. Volgens de NOS: ‘Foutieve informatie – nepnieuws – is plakkerig, het blijft hangen en het verspreidt zich snel. “Het is net een virus”, zegt Sander van der Linden, onderzoeker aan de Universiteit van Cambridge. Daarom heeft Van der Linden (30) onderzoek gedaan naar een ‘vaccin’. En hij heeft ‘t gevonden: “Met een klein beetje van het virus, bouw je meer resistentie op. Dat is het idee.’

Is vaccineren tegen nepnieuws praktisch toepasbaar? 4

Van der Linden en zijn collega’s schreven hun bevindingen op in het artikel Inoculating the Public against Misinformation about Climate Change, Global Challenges, 2017. De berichtgeving in de media over dit onderzoek geeft volgens mij niet altijd even goed weer wat het nu eigenlijk inhoudt en wat de mogelijkheden zijn voor de bestrijding van nepnieuws.

De onderzoekers deden het volgende: via Amazon Mechanical Turk legden ze aan proefpersonen verschillende teksten voor over de wetenschappelijke consensus over klimaatopwarming. Vooraf en achteraf werd dan gevraagd hoe een proefpersoon dacht over die consensus (hoe hoog die is).

Als middel om het vertrouwen te vergroten dat die consensus erg hoog is werd een bericht gegeven waarin gesteld wordt dat ’97 procent van alle wetenschappers het eens is over de antropogene opwarming van de aarde’ (uit een bekend literatuuronderzoek van Cook et al.). En daartegenover de zgn. Oregon Global Warming Petition Project wat een verzameling van ondertekeningen van ruim 30.000 Amerikaanse wetenschappers zou zijn die het niet eens zijn met het idee dat de mens een rol speelt in die opwarming (suggererend dat er van consensus dus geen sprake is).

Er waren zes groepen die aan verschillende ‘behandelingen’ werden blootgesteld in dit onderzoek:
1. Controlegroep
2. Consensus-onderzoek (die kreeg het 97%-consensus verhaal in een taartdiagram weergegeven, dat was in een eerder onderzoek een effectief communicatiemiddel gebleken)
3. Oregon petitie
4. Consensus-onderzoek gevolgd door Oregon petitie
5. Consensus-onderzoek + algemene vaccinatie gevolgd door Oregon petitie
6. Consensus-onderzoek + specifieke vaccinatie gevolgd door Oregon petitie

De onderzoekers verwachtten dat onder conditie 2 de proefpersonen de consensus hoger zouden gaan inschatten en onder conditie 3 juist lager. Voor conditie 4 werd in ieder geval verwacht dat de tegenboodschap het eerder verhoogde vertrouwen weer zou doen afnemen en in totaal misschien wel zou doen verlagen, de laatst gecommuniceerde boodschap blijft het beste hangen.
Het gaat natuurlijk om de effecten van die ‘vaccinaties’, die bedoeld waren om het afbrekende effect van het tegengeluid (het ‘nepnieuws’) te beperken. Bij de ‘algemene vaccinatie’ werden de proefpersonen er op gewezen dat ‘er politiek gemotiveerde groepen zijn die misleidende tactieken gebruiken om te suggereren dat er veel debat is onder wetenschappers over klimaatopwarming’ waarna de stelling werd herhaald dat er wel degelijk consensus is. Bij de ‘specifieke vaccinatie’ werden nog argumenten toegevoegd waarom je die Oregon petitie met een korreltje zout moet nemen. Zo zijn somige ondertekeningen duidelijk niet echt (Charles Darwin en een aantal Spice Girls staan er tussen) en minder dan een procent van de ondertekenaars heeft een relevante wetenschappelijke achtergrond.

De resultaten komen mooi overeen met waarop de onderzoekers vermoedelijk hadden gehoopt:

Is vaccineren tegen nepnieuws praktisch toepasbaar? 5

De ‘vaccinaties’ lijken dus gewerkt te hebben, de specifieke beter dan de algemene.

Dit klinkt allemaal wel aardig, maar wat kun je hier nu mee? De negatieve invloed van een vrij makkelijk onderuit te halen tegenargument tegen die wetenschappelijk consensus voorkom je hier dus waarschijnlijk wel enigszins mee. Maar er zijn ook veel betere argumenten gegeven tegen die ’97 procent’, die je niet zomaar onderuit haalt. Het was interessanter geweest om te kijken wat zo’n algemene vaccinatie zou doen als je in plaats van die Oregon petitie bijvoorbeeld een blog van Jose Duarte te lezen zou geven, waarin specifiek kritiek geleverd wordt op het onderzoek waaruit die 97 procent afkomstig is.

Andersom kan deze strategie natuurlijk ook ingezet worden om juist onzin te verdedigen tegen kritiek. Een homeopatisch lobbyclubje zou een verhaaltje met al het ‘wetenschappelijk bewijs’ voor hun hobby kunnen injecteren met een anekdote over hoe pathetisch het skeptische tegengeluid is, bijvoorbeeld door een TED talk van James Randi op te voeren die suggereert dat het slikken van buisjes vol met homeopathische slaapmiddelen zonder dat hij direct in slaap valt, een weerlegging zou zijn van homeopathie. Die ‘homeopathische overdosis’ is immers niet zo’n sterk argument tegen homeopathie en Randi heeft er natuurlijk ook wel betere.

Daarnaast vraag ik me ernstig af in hoeverre je dit kunt veralgemeniseren en gebruiken tegen nepnieuws. Dat is toch wel iets anders dan een langlopend gevecht over iets als consensus over klimaatopwarming. Nieuws brengen is vooral informeren en niet in eerste plaats overtuigen. En je wilt het nepnieuws juist snel bestrijden, maar je loopt er altijd achteraan. Ook ging het in het onderzoek van Van der Linden om een inschatting van de wetenschappelijke consensus (en eigenlijk hoe je ‘de echte waarde’ daarvan het beste kunt overdragen aan het publiek) en niet om een welles-nietes kwestie. Als de vraag was geweest ‘denkt u dat meer of minder dan 95 procent van de klimaatwetenschappers van mening is dat de mens verantwoordelijk is voor een groot deel van de klimaatopwarming?’ had je wellicht andere effecten gezien.

Neem als voorbeeld de ‘discussie’ over de bezoekersaantallen bij de inauguratie van Donald Trump als 45ste president van de VS die in het NOS bericht wordt opgevoerd. Hoe had je daar zo’n vaccinatiestrategie kunnen toepassen?
Op de dag zelf berichtten de media correct (toch?) dat er veel minder mensen op de been waren dan bij de inauguratie van Obama in 2009. Op dat moment is er nog geen sprake van nepnieuws, dat komt pas de volgende dag als de woordvoerder komt met zijn ‘alternatieve feiten’. Als je daarna nog een verhaal wil houden over de inauguratie van Trump en de opkomst daarin noemt, zou je dus kunnen melden (als vaccin) dat er ook ongeloofwaardige tegengeluiden van de Amerikaanse regering hierover de ronde doen. Maar je zou toch je werk als journalist niet goed doen als je dat niet sowieso al zou doen? Wat je volgens mij niet moet doen, is alleen (neutraal) noemen dat er ook andere geluiden zijn, als die zo overduidelijk onjuist zijn. Maar dat is toch een iets andere discussie.

Van der Linden voert aan dat media vaak eerst de onjuiste berichtgeving aanhalen en pas daarna de juiste cijfers opvoeren.  Daarmee herhaal je de ‘alternatieve feiten’ zodat die stiekem toch blijven hangen. Maar goed, dat dwaalt toch aardig af van die ‘vaccinaties’ en komen we aan bij het handig opschrijven van een debunk, waaarvoor bijvoorbeeld The Debunking Handbook handige tips geeft.

De vermeende successen van Gerard Croiset als paranormaal detective

by 23 Comments

Het archief van de beroemde paragnost Gerard Croiset zal na vijf jaar indexeerwerk binnenkort publiekelijk toegankelijk worden. Naar aanleiding hiervan verscheen in de NRC van zaterdag 14 januari 2017 een uitgebreid artikel over het werk van Croiset als paranormaal detective. Zijn bekendheid schuilt vooral in de (vermeende) successen die hij behaald zou hebben in het bijstaan van politiediensten over de gehele wereld bij vermissingszaken.

De vermeende successen van Gerard Croiset als paranormaal detective 6
Artikel in NRC (of via Blendle €)

Het is nogal merkwaardig dat in het artikel maar heel summier aandacht is voor de kritiek op Croiset. Die kritiek vooral te danken aan het onderzoekswerk van journalist Piet Hein Hoebens (1948-1984), die niet eens wordt genoemd. Hoebens liet begin jaren 80 van de vorige eeuw zien dat het onderzoek dat professor Wilhelm Tenhaeff deed met Croiset alles behalve objectief was. Vooral Tenhaeffs status als serieuze wetenschapper heeft Croisets ster doen rijzen en diens prestaties tot mythische proporties doen aanzwellen. Nuchter beschouwd blijft er allemaal weinig van overeind. Hoebens schreef het in 1980-81 allemaal op in The Skeptical Inquirer en die stukken verschenen in 1988 in Nederlandse vertaling in de eerste jaargang van Skepter.

Paragnost Gerard Croiset en prof. Tenhaeff

In het stuk in NRC schrijft auteur Frank Schravesande ook: “De politie schakelt sporadisch nog steeds paragnosten in.” Hij verwijst hier naar de ‘Instructie Bijzondere Opsporingsmethoden’ die opdook bij kamervragen aan toenmalig minister Ivo Opstelten (zie Minister van Jusititie fan van paragnosten?). Ik ben echter nog nergens overtuigende verhalen tegengekomen dat de politie uit eigen initiatief een paragnost inschakelde, omdat ze er met normaal speurwerk niet uitkwamen. Wat wel vaker gebeurt is dat familie van een vermist persoon zich het advies van een paragnost laat aanleunen en daarmee de politie opzadelt. Enigszins begrijpelijk vanuit die familieleden, die alle strohalmen in die omstandigheid zullen aangrijpen. Het vergt waarschijnlijk nogal wat tact van de politie om hier goed mee om te gaan. Teveel manuren wil je niet verspillen met het nalopen van tips die op niet meer dan een vaag gevoel zijn gebaseerd, maar je wil ook niet het contact met de familie verstoren door de goedbedoelde ‘hulp’ resoluut af te wijzen. Zie bijvoorbeeld het recente voorbeeld van de vermissing van kickbokser Marc de Bonte.

Petitie tegen antivaccinatie-uitzending van Pauw op 17 november

by 81 Comments

Op donderdag 17 november zat jeugdarts Lucy Smit in het programma Pauw tegenover drie ouders die kritisch zijn over het vaccineren van kinderen. Deze drie ‘experts’ waren Door Frankema (met haar boek en website vaccinvrij.nl één van de beruchtste anti-vaxxers in Nederland), Flory Gout (geeft alternatieve zwangerschapscursussen) en Joris Baas (terug te vinden als auteur van artikelen op complotdenkerswebsite Wanttoknow.nl). Waarom Pauw voor deze drie tegen één opzet gekozen heeft is niet duidelijk. Om de wetenschappelijke consensus weer te geven hadden er natuurlijk eigenlijk 97 jeugdartsen en epidemiologen tegenover deze drie kritische ouders moet zitten. Tijdens het gesprek werd duidelijk dat de jeugdarts inderdaad niet in staat was om tegenwicht te bieden aan de drie anti-vaxxers. Het werd zelfs zo erg dat Jeroen Pauw stelling moest nemen vóór vaccinaties om het gesprek nog enigszins recht te trekken.

In de schrijvende media en online is veel kritiek gekomen op de verdeling van voor- en tegenstanders, het gebruik van onjuiste gegevens en de slechte voorbereiding van Pauw mbt de waarheid over de argumenten die tegenstanders plachten te gebruiken. De dag na de uitzending besteedde Pauw een kleine minuut van zijn programma om uit te leggen dat zij niet de bedoeling hadden om niet-vaccineren te promoten en gaven ze enkele feiten mbt vaccinatie.

De vraag is of deze 40 seconden genoeg zijn om de onzin van anti-vaxxers bloot te leggen. Om te zorgen dat er een wat duidelijker en uitgebreider verhaal verteld wordt over vaccinaties heeft een aantal mensen een petitie gestart op petitie.nl. Of het zin heeft is onduidelijk, maar als u dit initiatief wilt steunen kan dat hier.