Kloptdatwel?

Pseudowetenschap

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet

by 11 Comments

Engels - UK vlag 30x24Graancirkels worden tegenwoordig algemeen gezien als creaties van menselijke grappenmakers of artiesten. Sommigen denken echter nog steeds dat er andere middelen aan te pas komen dan planken en touwen. In de jaren 90 waren er zelfs mensen die het fenomeen wetenschappelijk onderzochten. Althans, dat probeerden ze. Er werden nogal wat theorieën voorgesteld die er van uitgaan dat een vorm van elektromagnetische straling een rol speelt tijdens de vorming van de graancirkelformaties. Een aantal van die theorieën werd zelfs gepubliceerd in peer reviewed wetenschappelijke tijdschriften. Hoewel die ideeën al eerder zijn bekritiseerd, levert een frisse nieuwe blik een argument op waarom ze meteen al in de prullenbak gesmeten hadden moeten worden.

[tl;dr de bovenste knopen in de stengels van planten in een veld liggen niet in een horizontaal vlak, wat het BOL-model als verklaring voor het ontstaan van graancirkels onderuit haalt. Dit artikel is een vertaling van een stuk dat ik eerder op mijn eigen website schreef]

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet 1

In 1999 kwam Eltjo Haselhoff, doctor in de natuurkunde, met een een verbeterd model, dat er vanuit gaat dat ‘lichtbollen’ die boven de velden zweven de bron zouden zijn. Hij publiceerde een aantal artikelen hierover, het meeste recente heeft als titel “An Experimental Study for Reproduction of Biological Anomalies Reported in the Hoeven 1999 Crop Circle”( Journal of Scientific Exploration. Vol. 28 No 1. 2014). Het volgende citaat uit de introductie van dat artikel geeft in het kort goed weer waar het allemaal om draait:

In the summer of 1999, Dutchman Robbert van den Broeke reported that he saw a luminescent sphere hovering above a farm field while a crop circle was apparently forming underneath (Haselhoff 2001a, 1999; http://www. robbertvandenbroeke.com). This happened in the village of Hoeven, The Netherlands, and since then the Hoeven 1999 circle has become a famous and controversial case in crop circle history. It is famous because biophysical studies of plants sampled from the circle, performed independently by researchers Eltjo Haselhoff and William Levengood, revealed biological anomalies (Haselhoff 1999, Levengood 2001). These anomalies varied over the circle’s area, with a symmetry similar to the radiation intensity distribution of an electromagnetic point source. These findings enticed crop circle “believers,” who could finally reference a scientific argument that “crop circles were made by balls of light,” and infuriated crop circle skeptics, who stated that the research methods applied by Haselhoff and Levengood were flawed and that their findings had natural explanations.

Van den Broeke is in Nederland een bekend medium, met een tamelijk dubieuze reputatie. Hij ‘ontdekt’ bijna alle graancirkels in Nederland en is ook bekend van zijn getructe foto’s van geesten. En natuurlijk van het genverbrander-incident. Hij ziet het werk van Haselhoff als bewijs dat ‘zijn’ graancirkels een echt fenomeen zijn en niet creaties die een of twee jongelui zouden kunnen maken gedurende een nacht, alleen maar om de aandacht van ‘gelovigen’ te trekken.

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet 2Knoopverlenging

Het draait allemaal om knoopverlenging (node lengthening), iets wat optreedt in de stengels van sommige graansoorten. Je kunt de knopen (pulvini) als een soort gewrichtjes zien, die de plant in staat stellen om de groeirichting aan te passen. Onder bepaalde condities kunnen die knopen langer worden, bijvoorbeeld als de stengel naar grond wordt gebogen. Levengood meende te constateren dat die knoopverlenging in hogere mate optreedt in de neergeslagen gewassen in graancirkels die sommigen als echt beschouwen dan in graancirkels waarvan het bekend is dat ze door mensen zijn gemaakt. Hij dacht hiermee een goede test te hebben gevonden om echte graancirkels te onderscheiden van nepperds, die gemaakt worden door hoaxers.

Levengood bedacht ook een oorzaak voor dit verschil. Hij veronderstelde dat bij echte graancirkels een elektromagnetisch veld de knopen zo zou veranderen dat in de dagen na het ontstaan van de formatie die verandering zich zou uiten in een andere tempo waarin die knoopverlenging optreedt. In 1999 wist Levengood zijn theorie te publiceren in een artikel in het peer reviewed tijdschrift, Physiologa Plantarum, samen met Nancy Talbott. Er is wel het een en ander aan te merken op de wetenschappelijke kwalificaties van Levengood and Talbott en hun werk. Dat is namelijk van nogal dubieus niveau, maar dat is elders na te lezen.

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet 3
uit: The Deepening Complexity of Crop Circles (2001)

Het BOL-model

Haselhoff was indertijd voorzitter van het Dutch Centre for Crop Circle Studies en in 2000 schreef hij een uitgebreide reactie op het artikel in hetzelfde tijdschrift (in 2001 als comment gepubliceerd). In deze comment stelde hij zijn BOL-model voor, dat een betere verklaring zou bieden voor de gevonden knoopverlenging (Levengood dacht aan een golfbeweging of een vortex). BOL staat voor Balls of Light. Mensen die beweerd hebben het ontstaan van graancirkels te hebben waargenomen, hebben ook melding gemaakt van de gelijktijdige aanwezigheid van lichtbollen.

Haselhoff suggereert dat als je er vanuit gaat dat de oorsprong van de elektromagnetische straling een puntbron is die boven het veld zweeft, dat er dan een sterke correlatie is tussen de knoopverlenging en de hoeveelheid straling die een knoop zou opvangen, ermee rekening houdend dat de intensiteit van  de straling afneemt met het kwadraat van de afstand tot de puntbron. Dit laatste is zo, omdat de energie van zo’n puntbron gelijkmatig verdeeld wordt in alle richtingen van de driedimensionale ruimte. Je kunt zeggen dat de ‘energie van een moment’ uitgesmeerd is over de oppervlakte van een bol, en de oppervlakte van een bol is evenredig met het kwadraat van de straal. Je kunt ook de uitleg van Haselhoff zelf lezen, de relevante pagina’s (blz 78-81) van zijn boek The Deepening Complexity of Crop Circles (2001) zijn (soms) leesbaar in de Google Books preview.

Om uit te vinden hoeveel straling afkomstig van de puntbron een knoop van een stengel in het veld raakt in het BOL-model, heb je een aantal getallen nodig. De afstand tot het midden van de cirkel (‘d’ in het figuur hier links) is makkelijk bepaald. De hoogte ‘h’ is echter niet bekend, evenmin als de constante die afhangt van factoren als hoe de absorptie van de straling is onder de specifieke atmosferische condities tijdens het vormen van de graancirkel. Maar als je genoeg samples van knopen hebt verzameld, kun je met wiskundige technieken de beste fit voor die variabelen bepalen. Volgens Haselhoff is die fit met een bolvormige verdeling heel erg goed in graancirkels die door ‘graancirkelexperts’ als echt worden gezien en veel minder goed in bekende hoaxen. Uit de conclusie van zijn comment:

The experimental data published in Levengood and Talbott (1999) suggest that pulvinus length expansion in crop circles is a thermo-mechanic effect, possibly induced by a kind of electromagnetic point source. Data obtained from a simple hand-made formation did not reveal the same characteristics. By no means does the author pretend to present a ‘lithmus test’ for distinction between a ‘genuine’ crop formation, whatever it may be, and a hand-flattened area of crop.

Hij claimt hier niet dat je zijn BOL-model zou kunnen gebruiken om echte van mensgemaakte graancirkels te kunnen onderscheiden, maar in andere schrijfsels is hij minder terughoudend.

De graancirkel bij Hoeven: het klopt perfect

In zijn comment in Physiologa Plantarum gebruikte Haselhoff de metingen van graancirkels die door Levengood en Talbott waren gegeven. In zijn boek en latere artikel in het Journal of Scientific Exploration (JSE) gebruikt hij een graancirkel die hij zelf opgemeten had. Dit is een graancirkel die ‘ontdekt’ is door Robbert van den Broeke. De bemonstering ziet er redelijk systematisch uit zoals je kunt zien in het volgende figuur:

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet 4
Bemonsteringspunten (uit Haselhoff 2014)

Ook de manier waarop Haselhoff de knoopverlenging bepaalde, ziet er uiterst zorgvuldig uit. Hij gebruikte daarvoor een computerprogramma dat hem in staat stelde om de lengtes van de knopen op te meten van foto’s die hij nam van de samples onder dezelfde omstandigheden. Die metingen moeten wel met hoge nauwkeurigheid plaatsvinden, want het gaat om verschillen van enkele milimeters(!).

De resultaten van al dit werk zullen Haselhoff hebben aangesproken, want ze passen bijna perfect in zijn BOL-model. Kijk maar eens naar bemonsteringsspoor B. Merk op dat een knoopverlenging van 100 procent betekent dat deze knopen gemiddeld een even grote verlenging laten zien als de knopen van controle samples genomen op enige afstand van de graancirkel.

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet 5
Gemiddeld knoopverlenging in de graancirkel van Hoeven, B-samples (Haselhoff, 2014)

Je kunt zien dat het in het centrum van de cirkel de knoopverlenging het grootste is en dat het effect naar de rand van de cirkel toe afneemt, totdat het er geen verschil meer gezien kan worden met de knoopverlenging van de controle samples.

Het artikel in JSE uit 2014 beschrijft een poging om de BOL-theorie te faslsifieren door met de hand een cirkel te maken (met planken en touwen) onder omstandigheden die zo goed mogelijk lijken op die tijdens het vormen van graancirkel van Hoeven in 1999. Het zal nauwelijks verbazen dat bij deze replicatiepoging geen merkwaardige verdeling van de knoopverlenging werd gevonden en dat dus de bevindingen rondom Hoeven 1999 nog steeds als onverklaard overeind staan. Volgens Haselhoff dan.

CICAP

Een aantal Italiaanse skeptici van CICAP, Francesco Grassi, Claudio Cocheo and Paolo Russo, waren niet zo onder de indruk van het BOL-model. Zij bediscussieerden het met Haselhoff via e-mail, vroegen hem om de ruwe data en deden hun eigen analyse. Dit kan allemaal teruggevonden worden op een aparte sectie op de website van CICAP. Ze probeerden hun eigen kritiek ook als artikel gepubliceerd te krijgen in Physiologa Plantarum, maar de hoofdredacteur wilde de discussie niet voortzetten en gaf aan dat hij er spijt van had dat de artikelen van Levengood, Talbott en Haselhoff gepubliceerd waren in zijn blad. In 2005 wisten de Italianen hun artikel gepubliceerd te krijgen in het Journal of Scientific Exploration.

Grassi en companen stellen dat het BOL-model lang niet zo goed werkt als Haselhoff beweert en voeren daarvoor verschillende argumenten aan. Hun belangrijkste argument heeft betrekking op de statistische analyse van Haselhoff. Bij de voorbeelden die hij bespreekt in zijn comment, geven andere driedimensionale verdelingen een net zo’n goede fit als de bolvormige verdeling die volgt uit het BOL-model. Dat is ook niet zo verwonderlijk, omdat er maar weinig samples werden meegenomen in die berekeningen, en dan zul je nooit heel sterk bewijs vinden voor een model dat afhangt van verschillende variabelen die nog bepaald moeten worden. Haselhoff heeft zich verweerd tegen de conclusies van de Italianen – je kunt de details zelf nalezen in hun correspondentie – maar dit statistische argument tegen het BOL-model zou, denk ik,  sowieso niet meer zo sterk blijken als je zou kijken naar de graancirkel van Hoeven uit 1999.

Het BOL-model is fysisch niet realistisch

Naast hun belangrijkste kritiek op het BOL-model, die puur wiskundig van aard is, wijzen Grassi en zijn mede-skeptici ook op andere problemen. De stengels kunnen de straling die van de puntbron komt afschermen voor de stengels die in hun schaduw liggen, die daardoor minder energie zullen ontvangen dan het BOL-model voorspelt:

From a physical point of view it should be pointed out that the BOL model is not realistic. A hypothetical BOL model should be much more complex, because the striking energy will depend on the incidence angle of the radiation on the stem nodes and the energy absorption will depend on the path length of the radiation inside the plants and therefore on their actual transparency. A nontransparent stem partially shields the node, so Haselhoff’s model is only valid if we assume that the plants are completely transparent to the striking radiation and so could not absorb energy at all.

Hoewel dit terechte kritiek is (en zij hebben nog wel meer punten), denk ik dat er een veel meer voor de hand liggend fysiek probleem is met het BOL-model, dat op een of andere manier gemist is door zowel Haselhoff als zijn Italiaanse critici.

De knopen liggen niet in hetzelfde horizontale vlak!

Als je naar de plaatjes kijkt van het BOL-model die Haselhoff geeft en de berekeningen die daarmee gepaard gaan, zie je dat hij er vanuit gaat de straling werkt via punten die in hetzelfde horizontale vlak liggen. Je zou kunnen zeggen dat hij de gemiddelde knooplengte van een bundel stengels die getrokken zijn uit een positie in de cirkel ‘fixeert’ op dat platte vlak. Betekent dit dat hij impliciet aanneemt dat al die knopen ook in dat zelfde vlak liggen? Waarschijnlijk is hij gewoon vergeten er rekening mee te houden dat het uitmaakt op welke hoogte die knopen zich bevonden. Maar daardoor schrapt hij in wezen een hele dimensie!

Waarom is dit belangrijk? Zoals eerder vermeld, gaat het het bij die verschillen in knooplengte om millimeters, maar je kunt makkelijk nagaan dat het bij de verschillen in hoogte van de knopen in een veld (zowel vóór het platslaan als erna) eerder om centimeters gaat. Deze laatste verschillen overschaduwen totaal de minimale verschillen in knoopverlenging. Zelfs als je het model zou willen repareren door aan te nemen dat de beïnvloeding via het punt werkt waar een stengel uit de grond komt, zul je zien dat die posities in hoogte ook meer dan een paar millimeter verschillen.

OK, je moet er nog wel rekening mee houden dat de knoopverlenging in het centrum van de graancirkel twee keer zo groot kan zijn als we de metingen van Haselhoff als gegeven beschouwen, en het feit dat het verschil in hoogte van de knopen ook weer niet enorm zal zijn. Maar zelfs als het maar om 20 procent verschil zou gaan, zou dat allemaal veel extra variantie opleveren die in het model verdisconteerd moet worden. Ik verwacht niet dat de fit nog werkelijk significant zou zijn als je de analyse opnieuw zou doen met de hoogtes van de knopen op de juiste manier meegenomen. Maar die exercitie kunnen we niet alsnog uitvoeren, omdat die gegevens niet zijn verzameld bij het nemen van de monsters.

Je zou kunnen tegenwerpen dat ik niet heb laten zien dat de knopen niet (ongeveer) in hetzelfde horizontale vlak liggen in velden waar echte graancirkels worden gevormd, maar dat zou me eerlijk gezegd een nog mysterieuzer fenomeen lijken dan een verschil in knoopverlenging als die knopen wel precies in één horizontaal vlak zouden liggen. Het is in ieder geval duidelijk dat noch Haselhoff, noch de reviewers van de tijdschriften en de CICAP-leden, rekening hebben gehouden met de verticale positie van de knopen, wat het hele idee mijns inziens onderuit haalt.

Natuurlijk is dit nog geen verklaring voor het ogenschijnlijk opmerkelijke patrooon in de knoopverlenging zelf, maar het laat wel zien dat het BOL-model wat er een soort fysische verklaring voor gaf, niet voldoet. En de andere reden om aan lichtbollen te denken, was al tamelijk zwak vanwege de reputatie van Van den Broeke, de enige persoon die Haselhoff naar voren schuift als iemand die claimt dat hij zulke ballen heeft gezien die betrokken zouden zijn geweest bij het ontstaan van de graancirkels.

Het is ook goed om de kritiek van Rob Nanninga, oud hoofdredacteur van Skepter, hier te noemen. Nanninga merkte op dat de metingen aan de knopen idealiter blind gedaan zouden moeten worden; dus zonder dat de persoon die de metingen uitvoert, weet waar de stengels vandaan komen (bijvoorbeeld of ze van een echte graancirkel, een bekende hoax of een andere controle afkomstig zijn). Haselhoff  zag dit niet als een groot probeem voor zijn werkmethode. Ik denk dat hij het gewoon mis heeft op dit punt, het is namelijk een van de meest voor de hand liggende bronnen voor bias die de resultaten beïnvloed kunnen hebben.
Ook onduidelijk is waarom Haselhoff in zijn artikel uit 2014 in JSE niet meldt dat hij twee graancirkels had opgemeten in Hoeven in 1999. Die waren een paar dagen na elkaar verschenen. De andere cirkel vertoonde niet het opvallende patroon in knoopverlenging, maar door dit niet te melden in zijn boek en in het JSE-artikel maakt Haselhoff zich schuldig aan cherry picking.

Nette wetenschap tegenover misrepresentatie van resultaten

In de discussie met CICAP stelt Haselhoff herhaaldelijk dat hij slecht een hypothese presenteert en hij schijnt van mening te zijn dat zijn artikel niet fair wordt behandeld, omdat het slechts een comment was bij de artikelen van Levengood and Talbott:

Anyone who reads my paper will agree that this was a mere comment to the work of the BLT team, suggesting some model adaptations and carrying ahead their hypotheses with a modified version, only to stimulate further study. In my opinion the style of Grassi’s comment, as well as the propaganda related to it that he currently carries out over the internet and beyond is way out of proportion, and casts a dark shadow over his true intentions.

Volgens mij hanteert Haselhoff hier een dubbele standaard. Wanneer zijn ideeën gekraakt worden met wetenschappelijke argumenten, gaat hij zitten nuanceren hoe belangrijk hij zijn model vindt, of hoe sterk hij het bewijs daarvoor acht. Maar anderzijds moet je maar eens kijken naar hoe zijn model beschrijft aan het einde van het volgende fragment uit een documentaire over graancirkels (met daarin de Oliver Castle graancirkel hoax-video):

Haselhoff:

And it turns out, that the node lengthening as measured in the field, corresponds perfectly to the distribution of a small electromagnetic source hanging above the field.

Wetenschappelijk gezien is deze uitspraak onzin, of op zijn minst een tamelijk oneerlijke weergave van wat Haselhoff heeft laten zien in zijn onderzoek, zelfs als we er rekening mee houden dat de kritiek van CICAP ten tijde van deze opname nog niet gepubliceerd was. Dat het CICAP artikel gepubliceerd werd, moet een tegenvaller zijn geweest voor Haselhoff want in zijn boek The Deepening Complexity of Crop Circles(2001) schrijft hij het volgende over zijn comment in Physiologia Plantarum:

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet 6

Ik vind dit een nogal absurde kijk op hoe wetenschap zou werken. Als je hypothese onderuit wordt gehaald, zou het natuurlijk niet uit moeten maken waar die weerlegging gepubliceerd is. Als je stelt dat je dergelijk bewijs alleen in overweging wil nemen als het gepubliceerd is in een wetenschappelijk artikel, laat dat zien dat je niet in eerste plaats geïnteresseerd ben in de waarheid, maar dat je veel meer geeft om ‘wetenschappelijke status’. Net als mijn eigen website is kloptdatwel.nl ook maar een blog en zeker niet peer reviewed, dus ik vermoed dat Haselhoff zich ook weinig zal aantrekken van mijn opmerkingen over de fundamentele fout in zijn BOL-model, nog naast de andere problemen met monstering en statistiek, maar hij is zoals iedereen welkom in de commentaarsectie.

[later toegevoegd gedeelte]

Het is eigenlijk nog veel erger

Toen ik de artikelen van  Haselhoff voor het eerst las, was de vraag bij me opgekomen of hij de regressie-analyse wel goed had uitgevoerd. Maar om erachter te komen of hij hier ook steken had laten vallen, heb je eigenlijk de gegevens van de individuele stengels apart nodig en die zijn nergens gegeven. En in het JSE artikel uit 2014 wordt ook niet duidelijk hoe Haselhoff de regressie bij zijn ‘beste’ voorbeeld, de graancirkel van Hoeven uit 1999, had uitgevoerd. Uit het rapport dat  Haselhoff online publiceerde in 1999  over deze casussen, kunnen we echter een aantal zaken opmaken.

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet 7
Regressie-analyse op spoor B

Voor mij is het duidelijk dat Haselhoff de regressie apart uitvoerde voor elk spoor van steekproefposities (A, B en C). Voor elk spoor berekende hij de beste fit, maar de gevonden hoogtes komen niet overeen! Op basis van spoor A komt Haselhoff tot een hoogte van 3,1m, voor spoor B vindt hij 4,1m en voor spoor C 6,6m. Dit is natuurlijk absurd, want een puntbron kan zich maar in één positie bevinden. Dit werd ook opgemerkt door Russo in zijn analyse van de Hoeven casus (ik begrijp eigenlijk niet zo goed waarom hij dit niet meer benadrukte, want het slaat de analyse van Haselhoff van de graancirkel in Hoeven compleet onderuit).
In zijn JSE-artikel uit 2014, het eerste ‘peer reviewed‘ artikel waarin de Hoeven casus wordt besproken, merkt Haselhoff het volgend op over de resultaten die hij vond: “The best correlation was found for a value of h = 4.1 meters, with a Pearson correlation coefficient R = 0.99 for the B-trace.” Dit klopt op zich, maar doordat hij de waarden voor de hoogtes op basis van de sporen A en C niet noemt, en vergeet te melden dat de verschillende hoogtes die zo gevonden werden een groot probleem voor het BOL-model vormen, rijst bij mij de vraag of Haselhoff hier bewust een rookgordijn opwierp of gewoon niet begreep wat hij deed. Het lijkt me sterk dat hij de opmerkingen van Russo gemist heeft, maar misschien is Haselhoff heel consistent in het negeren van elke kritiek die niet in peer reviewed tijdschriften is verschenen …

Graancirkels: het BOL-model van Eltjo Haselhoff deugt niet 8
De metingen aan de knoopverlenging laten een grote variantie zien.

Ook is bij nadere beschouwing de ‘perfecte’ correlatie van de knoopverlenging op spoor B met de waarden die voorspeld worden door het BOL-model lang niet zo goed als zijn ‘R=0.99’ suggereert. Haselhoff gebruikt de gemiddelde knooplengtes van ieder sample als invoer voor de regressie  in plaasts van de knooplengtes van de individuele stengels. Dat kun je wel doen, maar dan moet je er rekening mee houden dat de gemiddelde knooplengtes komen uit een steekproef met een variantie. Ik ben er aardig zeker van dat Haselhoff die gemiddelden als vaste waarden heeft gebruikt (en de skeptici van CICAP lijken daar ook van uit te gaan). Op die manier overschat je enorm hoe goed de gevonden fit is, omdat de variantie per sample behoorlijk groot is, zoals valt af te lezen van een screenshot van het programma dat Haselhoff gebruikte om de knooplengtes te bepalen.

Wat een puinhoop!

PS Om het BOL-model correct te toetsen, zou de regressie moeten uitvoeren met alle individuele knopen van stengels die je hebt geplukt in de steekproef, waarbij je natuurlijk ook de afstand ‘r’ tot de puntbron correct berekend door ook de verticale positie van de knopen mee te nemen.

Links

De interessantste stukken over het BOL-model kun je vinden op de site van CICAP, maar de index-pagina daar is niet erg handig. Hieronder heb ik de links naar de afzonderlijk artikelen opgesomd samen met andere artikelen die een rol spelen.

CICAP

  • Balls Of Light: A scientific demonstration for “genuine” crop circles? Grassi et al. (October 2003)
  • Balls of lights (2): The Questionable Science of Crop Circles. Reaction on the article by Francesco Grassi et al. Haselhoff.(June 2005)
  • Balls of lights (3): The Questionable Science of Crop Circles. Grassi et al. reply to the internet rapid reaction by Eltjo Haselhoff on the JSE article. Grassi et al.(July 2006)
  • Balls of Light (4): The Questionable Science of Crop Circles. Eltjo Haselhoff writes a letter to the editor of the Journal of Scientific Exploration; Grassi et al. reply (October 2007)
  • Balls of Light (5): The Questionable Science of Crop Circles. Eltjo Haselhoff anticipates our exchange in the Journal of Scientific Exploration. Haselhoff. (August 2007)
  • Balls of Light (6): The Questionable Science of Crop Circles. Reply to Eltjo Haselhoff’s open letter. Grassi et al. (March 2008)
  • Balls of Light at Hoeven? Russo (October 2005, June 2006)
  • Balls of Light at Hoeven? (2) Reaction to Paolo Russo’s article. Haselhoff (July 2007)
  • Balls of Light at Hoeven? (3) Russo replies to Haselhoff’s open letter. Russo (March 2008)

Journal of Scientific Exploration

  • Grassi et al. Balls of Light: The Questionable Science of Crop Circles (Vol. 19, No. 2. 2005) [pdf]
  • JSE editor Henry H. Bauer – Haselhoff Responds to ‘‘Balls of Light: The Questionable Science of Crop Circles’’ – Grassi, Cocheo, and Russo’s Reply (Vol. 21, No.3. 2007) [pdf]
  • Haselhoff et al. An Experimental Study for Reproduction of Biological Anomalies Reported in the Hoeven 1999 Crop Circle (Vol. 28, No. 1. 2014) [pdf]

Physiologa Plantarum

  • Levengood. Anatomical anomalies in crop formation plants. (1994) [from BLT-research]
  • Levengood and Talbott. Dispersion Of Energies In Worldwide Crop Formations. (1999) [from BLT-research]
  • Haselhoff. Opinions and comments on Levengood WC, Talbott NP (1999). Dispersion of energies in worldwide crop formations. (2001) [pdf]

Overig

(titelafbeelding:  Daz Smith | Flickr)

Oorspronkelijk gepubliceerd als Eltjo Haselhoff’s nonsensical BOL model for alleged node lengthening anomalies in crop circles op 30 oktober 2017

Incompetentie en bedrog rond elektromagnetische straling

by 42 Comments

Incompetentie en bedrog rond elektromagnetische straling 9Op de website StopUMTS! staat een artikel met de alarmerende titel Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij 2018 – Incompetentie en/of bedrog? Het is geschreven naar aanleiding van een bezoek aan de Gezondheidsbeurs in Utrecht (1 t/m 4 februari 2018), waar Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij met een gezamenlijke stand aanwezig waren. De auteur, Leendert Vriens, heeft een aantal punten van kritiek op de ter plekke uitgedeelde folder ‘Straling – Wat moet ik daarmee’.

Ik heb zelf een dag op de stand van Skepsis gestaan, en o.a. deze folder uitgedeeld. Omdat ik het niet leuk vind om indirect van incompetentie en/of bedrog beticht te worden (weliswaar met een vraagteken, maar toch) heb ik de behoefte om een persoonlijke reactie te geven.

Ik heb zelf geen moeite met de genoemde folder. (Voor de duidelijkheid: deze gaat uitsluitend over elektromagnetische straling van telefoons e.d. De mogelijke invloed van magneetvelden, waar de Gezondheidsraad onlangs een advies over uitbracht, is een ander onderwerp).
De tekst van de Skepsis folder is af en toe kort door de bocht, maar als je in elke zin alle wetenschappelijke nuances moet weergeven, wordt zo’n tekst onleesbaar. Het is wel zo dat sommige formuleringen aanleiding tot misverstand kunnen geven. De heer Vriens geeft de volgende citaten uit de folder (voor de goede orde: er zijn er nog meer waar hij kritiek op heeft, maar ik beperk mij hier tot deze twee):

Het menselijk lichaam is ingewikkeld, en het is natuurlijk denkbaar dat het gevoelig is voor
andere effecten van niet-ioniserende straling dan alleen warmte-effecten.
Die zijn echter nooit gevonden, hoewel er hard naar gezocht is (…)

 

Op grond van het weinige onderzoek dat er is, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie
in 2011 GSM-straling in de op een na laagste risicoklasse geplaatst (…).

In reactie hierop verwijst de heer Vriens naar https://www.emf-portal.org/en/topics, een website van de universiteit Aken waar veel wetenschappelijke publicaties over dit onderwerp te vinden zijn, en concludeert: Een grotere tegenstelling is bijna niet mogelijk, bijna 9100 publicaties over biologische effecten van niet-ioniserende straling en Skepsis c.s. durven te beweren dat dergelijke effecten nooit gevonden zijn.

Wat moet je hier nu van denken? Het is inderdaad duidelijk dat er een groot aantal studies op dit gebied gedaan is, maar het aantal studies zegt op zich niet zoveel. Het gaat om de resultaten van die studies. Wordt daarin het bestaan van de genoemde gezondheidseffecten bevestigd, of juist ontkracht?

Om hier een indruk van te krijgen heb ik een klein onderzoekje gedaan. Ik ben geen natuurkundige (ik heb sociale wetenschappen gestudeerd) maar voel mij wel in staat om in een wetenschappelijke discussie mijn eigen mening te bepalen. Ik heb daarom wat rondgekeken op de genoemde website. Deze biedt o.a. de mogelijkheid om de databank met wetenschappelijke publicaties hierover te doorzoeken. Hierbij worden de volgende soorten onderzoeken onderscheiden, waarvan ik er willekeurig een klein aantal bekeken heb (aantallen d.d. 23-2-18):

# in database # door mij bekeken
Mobile communications
a. Population studies 267 1
b. Experimental studies 1163 3
50/60 Hz
c. Population studies 468 1
d. Experimental studies (magnetic fields) 1572 3
e. Experimental studies (electric fields) 302 1
Children and young animals
f. Population studies 258 1
g. Experimental studies 532 1
Static fields
h. Experimental studies (magnetic fields) 1357 –
i. Experimental studies (electric fields) 125 –

(Van de onderzoeken in categorieën h en i worden geen samenvattingen gegeven. Deze heb ik buiten beschouwing gelaten.)

Voor de duidelijkheid: ik heb gewoon wat titels genomen die mij inhoudelijk interessant leken, zonder van tevoren naar de conclusies te kijken. (Dit is dus geen ‘cherrypicking’). De door mij bekeken onderzoeken laten zich als volgt samenvatten:

• Effect van straling gevonden: 3 publicaties
• Onduidelijk (mogelijk effect van straling gevonden): 3 publicaties
• Geen effect van straling gevonden: 5 publicaties

Het is voor mij ondoenlijk om een substantieel aantal van de genoemde studies te bestuderen. Toch wil ik mijn mening kunnen bepalen. Ik heb de volgende overwegingen:

In een aantal studies (lang niet alle) worden bepaalde verbanden geconstateerd tussen straling en gezondheidsverschijnselen. Omdat het vaak om statistische verbanden gaat (met bijbehorende kans op vals positieve resultaten) is het belangrijk dat dat soort resultaten herhaald kan worden in later onderzoek. Ik krijg daar tot nu toe geen overtuigende signalen over.
Verder blijft het volstrekt onduidelijk via welk mechanisme de straling die verbanden zou veroorzaken (‘hoe werkt dat dan?’ Bij een duidelijk verband zou je bijvoorbeeld ook dosis-gerelateerde effecten verwachten). Dat vind ik niet zo overtuigend.

Ik zal de eerste zijn om toe te geven dat je op basis van mijn piepkleine steekproef geen algemene conclusies kan trekken. Anderzijds is het ook niet zo dat door deze onderzoeken bij mij allerlei alarmbellen gaan rinkelen. De meeste wetenschappers die zich in alle afzonderlijke studies verdiept hebben, komen eveneens tot de conclusie dat het beeld helemaal niet zo duidelijk is. Met name ook wetenschappers van onafhankelijke instellingen als de Gezondheidsraad of de Britse organisatie Sense about Science (zie de links aan het eind van dit stukje).

Als laatste een citaat uit de brochure Making sense of Radiation van de genoemde Britse organisatie:

The fact that research is carried out on a precautionary basis to establish whether risks exist, has been presented by some commentators as evidence of danger.

Oftewel: dat onderzocht wordt of er iets aan de hand is, betekent niet automatisch dat er iets aan de hand is.

Niemand weet natuurlijk wat er in de toekomst hierover allemaal nog ontdekt zal worden. Ook degenen die zich nu ongerust maken, niet. Ik hou het voorlopig toch maar op de ‘officiële’ wetenschappelijke consensus dat er vooralsnog weinig reden tot ongerustheid is. Met alle respect, mijnheer Vriens.

Links

Gezondheidsraad

Sense about Science

Stralingsfolder uitgedeeld op de Gezondheidsbeurs

Ethische bank in wording volhardt en neemt dan een bocht

by 7 Comments

Stel, ik vertegenwoordig een bank in oprichting en ik wil een boodschap verkondigen waarin ik mijn toekomstig financieel instituut wil afschilderen als een solide instelling én als een moreel baken in de corrupte, verrotte en gevaarlijke wereld van de haute finance.

Stel, ik vind het niet voldoende om aan te geven waar het banksysteem volgens mij in de fout is gegaan om zo de oprichting van mijn bank te legitimeren, ik wil ook nog eens één bepaalde groep mensen met de ultieme, hoogste schuld opzadelen waarom de financiële wereld zo ontspoord is. Ik vraag me niet af of dat nuttig is, of dat mijn geloofwaardigheid vergroot en evenmin of dat mijn morele normen naar het beoogde niveau kan tillen. Nee. Ik kies daarentegen – even nadenken, het gaat over banken, veel geld en zéér foute toestanden – ik kies dus voor, oh ja, wie anders dan de joden.

Ethische bank in wording volhardt en neemt dan een bocht 10
Afbeelding Geheugen van Nederland

Blijft u nog even volgen, we graven onze put twee scheppen dieper.

Stel, ik verdedig mijn toch wel zware en dubieuze aantijgingen aan de hand van een beruchte anti-Joodse tekst uit het begin van vorige eeuw. Ik negeer het feit dat een kleine 100 jaar geleden voor de eerste keer afdoende werd aangetoond dat het geschrift in kwestie, De Protocollen van de Wijzen van Sion, een vervalst verslag was van een fictieve vergadering waarbij Joodse Wijzen of Ouderen niet minder dan de wereldoverheersing zouden hebben bedisseld. Ik wil ook geen belang hechten aan het feit dat deze tekst het antisemitische klimaat in nazi-Duitsland mee heeft helpen vormgeven en dat nog steeds doet in bepaalde kringen in het Midden-Oosten.

Stel, tot slot, dat ik opmerkingen en vragen rond het gebruik van De Protocollen in de promotiecampagne wil counteren en verantwoorden aan de hand van nog oudere anti-Joodse geschriften, o.a. de zogenaamde “Carta de los Judios de Constantinopla”, waarvan ik beweer dat niemand minder dan de sinsterere Illuminati ze gebruikt hebben om De Protocollen van de Wijzen van Sion op te stellen, maar waarvan eveneens onomstotelijk aangetoond is dat het vervalsingen zijn.

Komt nu mijn vraag: hoe ethisch, op een schaal van 1 tot 6.000.000, denkt u, beste klant, dat mijn bank uw geld gaat beleggen en beheren?

*******

Enige tijd geleden kreeg ik volgend bericht via Facebook Messenger. Geen aanspreking, geen aan- of inleiding, gewoon dit bericht:

Oorspronkelijk document uit 1489 als brief van Constantinopel, aangepast in 1776 naar de Protocollen van de wijzen van Sion en vertaald naar het Nederlands in 1933. Spreekt boekdelen. Heeft niets te maken met anti Joodse toestanden… vraagt enkel wat opzoekingswerk.

Afzender: Michael Sabbe.

Ethische bank in wording volhardt en neemt dan een bocht 11Dhr. Sabbe is lid van het team van de Blije B, tegenwoordig ook B of Joy, “een coöperatieve fairtrade pro-life bank in oprichting”. Ik heb hier op deze pagina’s al verschillende stukken over de Blije B geschreven en meer bepaald over hun gebruik van antisemitische teksten tijdens lezingen en (promo-)interviews (Ronald Bernard over De Blije B en de Lijpe J, De al iets minder Blije Ben Ethische bank in wording volhardt – 1) en over hun voorliefde voor allerhande complottheorieën [*]. Volgens de webpagina van de Blije B is Michael Sabbe econoom van opleiding. Zelf noemt de Vlaamse secondant van Bernard zich “Ambassador at the B of Joy”.

In dit artikel wil ik het bovenstaande bericht snel uit elkaar vijzen, maar (nog) niet duiden of uitspitten. Nee, de boekdelen ga ik later laten spreken. Ik ben er mij van bewust dat de kans bestaat dat ik te veel lees in zijn berichten; heel duidelijk was dhr. Sabbe hoegenaamd niet. Duidelijkheid en coherentie spelen trouwens iemand die goochelt met complottheorieën, zelden in het voordeel. Onduidelijkheid is een preventieve immunisatiestrategie, onduidelijkheid is als de klodder snot waarin de paling zich veilig waant, ook al bevindt hij zich gevangen in een emmer.

Dhr. Sabbe lijkt te beweren dat de beruchte Protocollen van de Wijzen van Sion (ca. 1905) werden ge- of herschreven in 1776 (en hier verwijst hij meer dan waarschijnlijk naar de Illuminati). Dit eveneens beruchte genootschap, dat opduikt in tal van historische en recente complottheorieën, zou De Protocollen (her)scheven hebben op basis van laat-15de-eeuwse documenten zoals bijvoorbeeld “de brief van Constantinopel“.

Daarop spoort de man mij in onvervalste (Vlaamse) complotdenkersstijl aan om “wat opzoekingswerk” te doen.

Ethische bank in wording volhardt en neemt dan een bocht 12
(foto: TPapi | Flickr)

Enerzijds is zulk een verzoek vaak de zoveelste fase in een oneindige en schijnbaar onwinbare variant van het spelletje whack-a-mole. Dat De Protocollen een vervalsing is, staat al bijna 100 jaar buiten kijf, dat de Illuminati echt bestaan hebben en opgedoekt werden in 1785 is eveneens minzaam bekend en over de zogenaamde brief (of brieven) van Constantinopel bestaat een vrij uitgebreide wetenschappelijke literatuur die overtuigend kan aantonen dat het vervalsingen zijn bedoeld om de vurige haat ten opzichte van joden aan te wakkeren. Het lijkt het mij hic et nunc niet opportuun om deze drie onderdelen uit te spitten. Het is ook niet zó moeilijk om dat terug te vinden in de respectievelijke vakliteratuur (1).

Toch duikt deze theorie, die reeds verkondigd werd in 1982, namelijk in de bestseller Het Heilige Bloed en de Heilige Graal van Michael Baigent, Richard Leigh en Henry Lincoln, met de regelmaat van de klok op. Het mag geen verrassing zijn dat deze ideeën verspreid werden door David Icke en soortgelijke figuren (2), vaak heren die beweren niet antisemitisch te zijn, maar dezelfde overtuigingskracht hebben als een kind met een nutella-baard dat zegt geen chocopasta te lusten. En nu dus ook door de koekenbakkers van de Blije B.

Anderzijds, het ingaan op de uitnodiging of uitdaging om het te onderzoeken en het voorleggen van bevindingen die de complottheorie tegenspreken, lijken veel op het gewillig aandragen van brandstof die de complotgedachte mede draaiende houdt. Het doet mij enigszins terugdenken aan een gesprekje dat ik als student ooit gevoerd heb met een kleuter die naar de zoo was geweest, daar haaien had gezien die wel zeer agressief gedrag vertoonden. Bij elke knik van mijn hoofd, bij elke “echt waar?” (of bij elk ander teken van aandacht), deed hij er een schepje bovenop. Het verhaal van de vrolijke bengel eindigde dan ook in een beschrijving van een spectaculair en episch gevecht tussen beren en haaien in het “zwembad van de dolfijnen”. Dit schattige fake news kon ik toen niet gebruiken voor mijn paper, maar het is wel de enige van alle babbels met die kleuters die mij na ruim 25 jaar is bijgebleven, wat uiteraard ook wel iets zegt over de werking van mijn geheugen en mijn hang naar verhalen.

Terug naar de grote kinderen. Hoe stevig een argument ook in feiten vervat zit, als het de complotgedachte niet bevredigend ondersteunt, zal het voor een onderlegde complotdenker geen moeite kosten om dat argument tot brandhout te herleiden en te verteren (3). Soms door boudweg de argumenten te negeren, hier in dit geval door het aanbrengen van een nieuwe verhaallijn, een nieuwe couche. Hoe dan ook, de gegeven aandacht, eerder dan de gegeven argumenten, zet aan tot meer geconspireer.

In de nieuwe versie van Sabbe en Bernard werden de Illuminati niet opgeheven, maar zijn ze ondergronds gegaan. Ze hebben zich over de wereld verspreid en zetten hun eeuwenoude satanische werk verder vanuit de verborgenheid waarvan u en ik niets afweten (omdat het geheim is en wij niet genoeg ontwaakt zijn) maar de complotdenkers wel (ondanks het feit dat het geheim is, maar zij zijn dan wel ontwaakt en gegroeid, woke as fuck, zoals dat tegenwoordig in het vakjargon heet). En daarvoor hoeft men geen feiten of onderbouwde argumenten aan te dragen, eenvoudigweg omdat het hen daarover niet gaat. Trouwens, de stelling dat de Illuminati al eeuwenlang (onder andere namen) hun geheime werk verrichten, om eind 18de eeuw even hun kop te laten zien en dan weer in de coulissen van het wereldgebeuren te verdwijnen, wordt nu ook niet bepaald onderbouwd in de nieuwe versie. Maar opnieuw, dat wordt niet als belangrijk ervaren.

En dat heeft dhr. Sabbe m.i. nu net gedemonstreerd met het openingsbericht. Na maandenlang de Joden geblameerd te hebben [*] voor de crisis en het algemene verderf, voor de overweldigende verrotting in de wereld van de banken en het geld, zijn het plots de mysterieuze, ongrijpbare Illuminati die de Joden al eeuwenlang misbruikt hebben. Het zijn dus niet de eeuwige geldzieke en machtsgeile Joden die ons, arme schaapkens, bedreigen. Het zijn de Illuminati die de brave Joodjes als zondebokken aanreiken, het zijn de Illuminati die er eeuwenlang in slagen om de Joden met afschuwwekkend enthousiasme te laten afslachten door de onwetende massa’s waarboven dhr. Sabbe en het opperhoofd van de Blije B zich mijlenver verheven wanen. Maar zulke flinterdunne argumenten kunnen de nutella-baarden van de jokkende Blije B’ers uiteraard niet overtuigend genoeg verbergen. Een deel van de promotie voor die bank blijft trouwens bestaan uit geflirt met antisemitische literatuur en halfslachtige, weinig overtuigende verontschuldigingen daarvoor.

Dit is wat de Blije B zo boeiend maakt als studie-object, die constante tegenstellingen en spanningen die ze zelf oproepen in hun eigen “theorieën”. Je ziet als het ware voor de eigen ogen een complottheorie groeien, veranderen en opgeslokt worden door een eigen, nieuwe complottheorie, die de complotgedachte minstens zo goed in stand houdt en de oudere schijnbaar ontdoet van hinderlijke beschuldigingen van ranzig antisemitisme. Verder hebben ze niet alle sporen van hun vorige versie (de Joden zijn de slechteriken) weten uit te wissen.

Over hun motieven wil ik zelf niet speculeren. Zelf beweren ze nog steeds een bank te willen oprichten, een moreel hoogstaand financieel instituut, een ethisch baken. En daarvoor vragen ze geld, veel geld. En al bij al ben ik maar een simpele germanist, ik ben beter op de hoogte van Nederlandse spreekwoorden genre “als de vos de passie preekt, boer let op je kippen”, dan van financiële constructies.

* * *

Opnieuw moet en wil ik de Nederlandse skepticus Pepijn van Erp (o.a. Stichting Skepsis en kloptdatwel.nl) bedanken voor zijn hulp, informatie en verwijzingen naar bronnen en artikelen. Ik had Pepijn gevraagd of hij iets afwist van een “document uit 1489” en als antwoord stuurde hij een reeks links en referenties door die me de rest van de week hebben bezig gehouden. Bedankt, Pepijn!

(1) Hic et nunc betekent hier en nu. Waarschijnlijk zal ik elders en later de drie onderdelen van deze complottheorie zoals deze nu gepropageerd wordt door leden van de Blije B in detail bespreken. De kans is niet klein dat men deze complotverhalen later opnieuw zal aanpassen als dat de complotgedachte beter ondersteunt.

(2) Zie “Anatomie van een vervalsing” door Peter Zegers (Skepter, september 2001).

(3) Ik gebruik hier doelbewust het begrip complotgedachte, eerder dan het woord complottheorie. Een complottheorie lijkt mij ook een onderdeel te zijn dat opofferbaar is aan de hogere complotgedachte. Dat lijkt mij trouwens ook een reden dat verschillende complotdenkers, ondanks de woeste in-fights in die kringen, vaak elkaar (deels) tegensprekende complottheorieën toch kunnen omarmen.

[*] Dit artikel is eerder in twee delen verschenen op de website KritischeMassa.Be en is met toestemming van de auteur overgenomen. Het is de redactie van Kloptdatwel bekend dat de heer Sabbe bezwaar heeft gemaakt tegen twee zinsneden in deze tekst, omdat die volgens hem leugenachtig en belasterend zouden zijn. Frank Verhoft verweert zich daartegen in een volgend artikel op zijn website: Wanneer het geld spreekt – de Blije B, nog eens. Hierin wordt duidelijk gemaakt dat De Blije B (en in het bijzonder Sabbe) tijdens lezingen en via uitlatingen via andere media, weliswaar niet expliciet kwaad spreekt over Joden, maar dat het opvoeren van de Protocollen van Sion, op de wijze die geconstateerd is, wel degelijk als antisemitisme aangemerkt kan worden.  – Redactie Kloptdatwel.

Amelia Earhart eindelijk gevonden, of trappen de media er weer te makkelijk in?

by 4 Comments

“Mysterie verdwenen pilote Amelia Earhart nu eindelijk opgelost?” staat er als titel boven het nieuwsbericht op de NOS website. Nu kun je er meestal van uitgaan dat het antwoord dan wel nee zal zijn, maar wie dit artikeltje leest zal waarschijnlijk achterblijven met het idee dat nu wel degelijk vrij zeker vaststaat dat Amelia Earhart aan haar einde kwam op het atol Nikumaroro. Volstrekt ten onrechte.
Amelia Earhart eindelijk gevonden, of trappen de media er weer te makkelijk in? 13
De NOS gaat, evenals andere media, weer eens veel te makkelijk mee in dit speculatieve verhaal,  maar maakt het nog erger door zelfs de simpelste zaken niet te checken.

Eerst die simpele blunders. Er is helemaal geen schoen gevonden, alleen een hak. En er is geen sextant gevonden, alleen doosje waarvan sommigen beweren dat het gebruikt werd om een sextant in op te bergen. Dit is allemaal vrij makkelijk te vinden, je kunt het ook naluisteren (of lezen) in een aardig podcast op Skeptoid uit 2012. Scientias doet het wel beter in de berichtgeving, maar is ook niet erg kritisch.

Het nieuwtje gaat om dat onderzoek van dat skelet. Op dat punt gaan veel media volstrekt de mist in met de gevonden ‘99% zekerheid’. De onderzoeker beweert aangetoond te hebben dat zijn schattingen van lengtes in het skelet van Earhart beter passen bij de metingen van het gevonden – maar niet meer beschikbare – skelet dan 99% van de andere skeletten in zijn referentiedatabase. Niet dat het 99% zeker is dat het skelet van Earhart is!
Voor de kans dat dat skelet vervolgens inderdaad van Earhart was, heb je in ieder geval ook nog de a priori kans nodig dat zij in de buurt van dat eiland was, en die moet als heel erg laag ingeschat worden op basis van een berg argumenten die niets met skeletten van doen hebben.

De forensisch antropoloog Richard Jantz die dit onderzoekje heeft gepubliceerd denkt daar in navolging van TIGHAR (The International Group for Historic Aircraft Recovery) en in weerwil van al dat bewijs heel anders over. TIGHAR beweert al heel lang dat het skelet toch van Earhart zou zijn geweest, maar hun argumentatie en onderzoek moeten als pseudowetenschap gequalificeerd worden.

Zo’n onderzoekje, ook al is het van dubieuze kwaliteit, is natuurlijk wel goede publiciteit voor dat spiksplinternieuwe tijdschrift waarin dit onderzoek staat: Amelia Earhart and the Nikumaroro Bones: A 1941 Analysis versus Modern Quantitative Techniques, Richard L. Jantz, Forensic Anthropology. 2018.

Enige tijd terug was er ook al ‘nieuws’ over Earhart, ze zou staan op een foto die genomen zou zijn na haar verdwijning. Het bleek echter om een foto te gaan van eerdere datum waar zij onmogelijk op zou kunnen staan (zie de linke weekendbijlage 28-2017).

Voetbalclub PSV lekker in balans met de pseudowetenschap van Daniel Zavrel

by 16 Comments

Individuele topsporters proberen soms de gekste dingen uit om nog net dat beetje beter te kunnen presteren. Professionele begeleiding lijkt niet altijd in staat om ze te behoeden voor potentieel gevaarlijke kwakzalverij, of gewoon geldverspilling. Soms is die zogenaamd professionele begeleiding zelfs verantwoordelijk voor het binnenhalen van allerhande onzin.

Voetbalclub PSV blijkt bijvoorbeeld in zee te zijn gegaan met het bedrijf Being in Business van ene Daniel Zavrel die onder andere zijn Being in Balance–programma als een vorm van coaching aanbiedt. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de Oberon® Pathfinder, volgens het bedrijf “een toepassing van zogenaamde Non Lineair Systems technologie (NLS). Dit is een zeer geavanceerde en ongeëvenaarde kwantumfysische technologie die met zeer hoge nauwkeurigheid en betrouwbaarheid energie en informatie in het lichaam meet.”

Voetbalclub PSV lekker in balans met de pseudowetenschap van Daniel Zavrel 14Au, au, ‘ontwikkeld voor elitetroepen’, ‘een speler kunnen scannen op 90 miljard punten’, vage computerplaatjes … De bullshit-detector van Toon Gerbrands, algemeen directeur van PSV, mag blijkbaar wel eens bijgewerkt worden, bij mij slaat ie bij het zien van dit filmpje al ver in het rood uit. En dat wordt niet bepaald beter als we wat meer te weten proberen te komen over deze methode.

Over de technologie schrijft het bedrijf:

Hoe werkt de Oberon® Pathfinder?

De basis van de Oberon® Pathfinder is kwantumfysisch, op basis van biofotonen volgens de Duitse Professor Fritz-Albert Popp.

De meting is zeer laagdrempelig, volledig non-invasief en met kleding aan.  De coachee krijgt een koptelefoon opgezet en via de in deze koptelefoon ingebouwde infraroodsensor worden gezonde lichtfrequenties, zogenaamde longitudinale lichtgolven, uit de uitgebreide Oberon® database het lichaam ingezonden. De als ‘antwoord’ van het lichaam hierop ontvangen frequenties worden via een zogenaamde mathematische spectraalanalyse vergeleken met de benchmark waarden in deze Oberon® database en omgezet in een digitaal signaal op het computerscherm. Via kleursymbolen (de Fleindler schaal met zogenaamde entropie- ofwel ‘stresswaarden’ van 1 t/m 6) en  via een rode en blauwe curve kan dan met grote nauwkeurigheid de mate van balans of disbalans in een gescand lichaamsgebied worden afgelezen. Die lichaamsgebieden zijn grote lichaamsdelen zoals bijvoorbeeld hoofd, romp en skelet gevolgd door de afzonderlijke organen, weefsels, cellen en uiteindelijk het DNA en ultrastructuren.

Je bullshit-detector moet wel heel zwak afgesteld staan als je na het lezen van die hele pagina het idee overhoudt dat dit inderdaad wel eens gebaseerd zou kunnen zijn op echte wetenschap en het proberen waard is zonder anderen te raadplegen die misschien wel iets begrijpen van het indrukwekkende pseudowetenschappelijke proza.

Voetbalclub PSV lekker in balans met de pseudowetenschap van Daniel Zavrel 15Het apparaat is een van de vele kwakapparaten die op de markt zijn, die ergens iets te maken hebben met electroacupunctuur volgens Voll en een snufje biofeedback. En lees in Tussen Waarheid in Waanzin verder over die biofotonen van Fritz-Albert Popp.
Het enige wat het apparaat waarschijnlijk doet is een signaal met veel ruis omzetten in fraaie grafiekjes op een beeldscherm. Het maakt eigenlijk niet uit hoe je aan die ruis komt, maar als die afkomstig is van instrumenten die iets meten aan je lichaam lijkt het natuurlijk heel wat, of het nu om huidweerstand gaat of infraroodsensoren. Het draait uiteindelijk om het praatje wat een therapeut vervolgens kan vertellen bij die plaatjes, net als bij astrologie. Sommige mensen zijn er blijkbaar al snel van onder de indruk.

Toon Gerbrands is een van een aantal PSV’ers waarvan testimonials op de website zijn opgenomen. Een stukje daaruit:

De eenvoud van de scan staat lijnrecht tegenover de hoeveelheid en gerichte informatie, die het oplevert over je fysieke en mentale gesteldheid. In mijn geval leverde het een rapport op met een volledige analyse op deze invalshoeken. Het voedingsadvies op maat maakt alles compleet en heeft een direct effect. Het is fascinerend om te ervaren hoe realistisch en herkenbaar al deze informatie is.

In een artikel op sportknowhowxl.nl lezen we hoe Gerbrands in aanraking kwam met deze onzin. Gertjan Verbeek raakte er als trainer bij voetbalclub AZ enthousiast over en indertijd was Gerbrands bij die club algemeen directeur (dit moet tussen 2010 en 2013 zijn geweest). AZ clubarts Joost van der Hoek prikte de ballon ondanks zijn doctorstitel blijkbaar ook niet door, op een andere pagina met testimonials schrijft hij:

For the mental and emotional domains of a player, AZ has found a partner in Being in Business with the Being in Balance method that provides customized coaching and guidance in these areas. Personally, I have been able to go through the Being in Balance process satisfactorily, in which making mental aspects measurable is an innovative way to visualize the mental and emotional domains.

Daniel Zavrel gaat in het stuk op sportknowhowxl.nl ook een beetje in op de voor de hand liggende kritiek:

Zavrel kan zich enige scepsis voorstellen, maar benadrukt dat Being in Balance juist een uitermate rationele techniek is. “Het is een heel nuchter coachingsinstrument op basis van computerbeelden van organen en fysieke structuren met grafieken en cijfers, berekend via geavanceerde wiskundige modellen. Er komt juist géén perceptie aan te pas, géén gevoelsmatig oordeel.”

Die zogenaamde objectiviteit is natuurlijk makkelijk te suggereren, ook horoscopen kun je immers automatisch laten maken. Het enige dat je nodig hebt, is een uitgebreide database met heel veel, liefst op verschillende manieren te interpreteren zinnetjes die je koppelt aan bepaalde uitslagen. Misschien moet Zavrel zijn apparaat maar eens aanmelden voor een skeptische proef, als hij beweert dat het zo betrouwbaar is.

Wat ook kenmerkend is voor de marketing van deze kwaktechnologie is een verzonnen herkomst. Vaak zou de technologie ontwikkeld zijn in Russische of Amerikaanse ruimtevaartprogramma’s (zie bijvoorbeeld Esoterische ruimtetechnologie – voor koeien in Wageningen uit Skepter 26.1, 2013). Being in Balance heeft ook zo’n verhaal:

De eerste ontwikkelingen van deze technologie zijn gedaan op Stanford Medical voor het Amerikaanse leger en later door de Russen voor zowel hun elitetroepen in het leger als voor hun kosmonauten. De wens voor hun kosmonauten was om een systeem te ontwikkelen dat al in een vroeg stadium eventuele disbalans in het lichaam zou kunnen detecteren zelfs nog vóór het zich fysiek heeft gemanifesteerd. Iemand uit de ruimte terug halen is immers heel kostbaar. Daarom is de Oberon® Pathfinder ook heel erg krachtig als preventiemiddel. Alles bij elkaar zit er zo’n 50 jaar research en development in dit systeem, een miljardenproject.

Waarschijnlijk heeft Daniel Zavrel dit niet zelf verzonnen, maar neemt hij gewoon over wat de Duitse leverancier van deze apparaten hem heeft verteld. En die hebben het misschien ook wel weer klakkeloos overgenomen van de Russische bedenkers.

Zavrel heeft al een lange carrière in de zweveritis achter de rug, hij was o.a. directeur van OIBIBIO, het new age-gebeuren waarmee Ronald Jan Heijn miljoenen verloor. Zavrel heeft een missie:

Met zijn bedrijven ‘Being The World’, ‘Being in Business’, ‘Being in Bliss’ en ‘Being Inspired’ heeft Daniel zich middels een 50 jaren plan als missie gesteld om krachtig bij te dragen aan ‘Global Happiness’. Daarvoor zijn ‘Global Awakening & Global Healing’ nodig.

Die Global Happiness heeft bij Zavrel waarschijnlijk toch een wat andere betekenis dan voor de meesten onder ons. Dat Global Awakening hint al een beetje in de richting van het ‘wakker worden’ waarover complotdenkers het zo vaak hebben. En wie de moeite neemt om bijvoorbeeld het Twitter account van Zavrel te bekijken, moet tot de conclusie komen dat deze meneer wel heel makkelijk de grootste onzin over ufo’s en complottheorieën deelt. Niet echt iemand die je zou uitnodigen om je weer in balans te brengen, toch?

Being in Balance levert Zavrel volgens zijn website al aan een aantal vooraanstaande bedrijven. Andere producten, zoals het ook al onzinnige Heartmath, aan nog veel meer bedrijven en instellingen, o.a. aan de politie, waar “hij inmiddels meer dan 1500 agenten en (directie) stafleden [heeft] getraind in Mentale Weerbaarheid.” Deze onzinverkoper heeft inmiddels dus ook heel wat belastinggeld opgestreken voor een cursus die achteraf als een flop moest worden beschouwd en waarover uit christelijke hoek ook wel kritische geluiden zijn te vinden.

Het is overigens niet voor het eerst dat PSV met dubieuze methoden op het gebied van mental coaching bezig is, eerder hadden ze een akkefietje met John Troost.

Voor meer details over de Oberon zie bijvoorbeeld bij Psiram of kijk in de Rare Apparaten Database.