skepticisme

Op een half bewolkte vrijdagochtend begeef ik mij met de auto richting Haarlem voor een maansessie van astrologe Josie Boog. Zij geeft deze maansessies in het kader van “een ander perspectief” voor de tentoonstelling van het Teylers museum over de kosmos. De auto was nodig omdat de treinen niet reden vanwege een staking. Een omstandigheid dat niet voorzien was door de astrologe waardoor de volgeboekte sessie toch een aantal lege houten met kussens bekleedde antiek ogende stoelen bevatte. Toen de laatste twee personen binnen kwamen in de spirituele muziek verrijkte oude voorzaal tot de luchtzaal waren we met zijn twaalven, inclusief mevrouw Boog. 

Het was een gemixt gezelschap van jongere en oudere personen waarbij mensen van middelbare leeftijd ontbraken, niet heel verrassend gezien het tijdstip van de sessie. Naarmate de sessie vorderde kwam ik te weten dat er twee meer astrologisch geïnteresseerde aanwezigen waren waarvan één een heuse astrologische opleiding gevolgd had. Voor de rest bestond het uit een paar gelovigen, een medewerker van het Teylers Museum, en het overige gezelschap waren vooral mensen met interesse maar die geen ervaring met astrologie en meditatie hadden. Tot deze laatste groep rekende ik mijzelf ook.

De sessie was ingedeeld in drie delen, een introductie, de meditatie en nagesprek. Tijdens de introductie leek mevrouw Boog vooral haar eigen ei kwijt te willen. Hierdoor werd het een wat warrig verhaal waarbij informatie over hedendaagse perikelen, astrologie, culturen, natuur en de maan werden afgewisseld. Voor een vijfde sessie (van de in totaal 6 sessies) had ik toch een wat helderende introductie verwacht. Mevrouw Boog leek vooral te zitten met de jeugd die tegenwoordig meer religieus lijkt te zijn in vergelijking met vroeger toen de jeugd meer spiritueel was. Hoewel ze later terugkwam op het geïmpliceerde onderscheid tussen religie en spiritualiteit toen één van de religieuze deelnemers vond dat religie ook spiritueel was. Religie lijkt spirituele zaken als astrologie af te wijzen, aldus Boog, zelfs te zien als fout of duivels. Dat is iets wat haar perspectivisme niet aan kan. En ze voelt (als product verkopende astrologe) mee met de onzekere 19 jarige die bij de kerk komt en te horen krijgt dat ze geen spiritualiteit moeten uitoefenen of opzoeken. 

Een andere zorg was de wetenschap. Vooral omdat die aangeeft dat astrologie geen connectie met de werkelijkheid heeft (Dean et al. 2022). Dit gegeven deed Boog ook twijfelen om astrologische maansessies te houden bij het Teylers Museum, omdat ze het ook ziet als een wetenschapsmuseum. Toen ik de trap opging naar de voorzaal stonden de woorden astronomie, paleontologie, wiskunde en schilderij in het Latijn in de vier wanden. Gegeven de aandacht voor astronomie en andere wetenschap kun je dus zeker de vraag stellen wat astrologie in het museum te zoeken heeft. Misschien als kunst?

Boog ging na het uiten van haar zorgen verder met het delen van informatie over culturen en hun connectie met de maan. Zo hoorden we bijvoorbeeld dat in China een festival werd gevierd in het najaar ter ere van de maan met maankoekjes, of was het toch een viering voor de oogst? Uiteindelijk concludeerde ze maar dat het een maanfeest was. Ook de natuur word beïnvloed door de maan. Zo jaagt een katachtige (ze wist niet meer welke) vooral met nieuwe maan, omdat het goed kan zien in het donker. Het zeeleven leefde ook met de maan, zoals zee-egels.

In de astrologie gaat de maan over vriendschappen, gevoelens, emoties, familie, spiritualiteit etc. De maan doorloopt in 2,5 dag een sterrenbeeld en de astrologische kracht van het sterrenbeeld heeft dan effect op de astrologische domeinen van de maan. Hoewel de wetenschap nog niet veel duidelijkheid heeft over de astrologische krachten van de maan, heeft mevrouw Boog een vriend die bij een ziekenhuis werkt die het effect van volle maan wel merkt. Het zou dan drukker zijn, met meer telefoontjes naar de ambulance. Op haar eigen site merkt ze dat mensen meer bestellen rond volle maan, waarschijnlijk omdat mensen emotioneler zijn en daardoor impulsiever, volgens haar astrologische kennis. De deelnemer die opgeleid is in astrologie merkte nog op dat eb en vloed ook door de maan worden veroorzaakt.

De maan van deze vrijdag bevond zich in het sterrenbeeld weegschaal. Hierdoor kun je je volgens Boog afvragen hoe het met je leven staat en waar je nog meer aandacht aan kunt geven. Ook wat je aan het eind van de maancyclus (van nieuw naar volle maan) kunt afronden. Met die gedachte gingen we de meditatie in. Dit bestond voor het grootste gedeelte uit mindfulness, waarbij we bewust mochten worden van onze lichaamsdelen en deze konden ontspannen. Vervolgens bewust worden van een eigen gekozen mooie plek en eigen gedachten waar we wel of geen aandacht aan mochten geven. Voor de meesten een ontspannend momentje voor hunzelf, voor een enkeling een wat emotionelere gebeurtenis. Even wat napraten en de sessie was afgelopen. 

Na de sessie mochten we nog in de zaal naast ons kijken, de luchtzaal. Het bleek een soort auditorium te zijn met namen van bekende wetenschappers zoals Lorentz. Ik zag ook het portret van Christiaan Huygens en moest denken aan zijn woorden in de Cosmotheoros “de [voorspellende astrologie], welke geen wetenschap, maar een zekere dweepery is, achte ik niet noemenswaardig”(p.83). De uitspraak van Huygens is tekenend voor de tijd waarin het Teylers Museum gebouwd is. Onder geleerden speelde astrologie geen enkele rol meer. Men spreekt van de marginalisering van de astrologie waarbij tot op heden nog onderzocht wordt wat daarvan de hoofdfactoren zouden zijn geweest (Reyes, 2024). De kosmos-tentoonstelling laat conform de marginalisering ook geen astrologie zien, wel een waarschuwing over spiritualiteit, kosmos en commercie. In de vaste collectie van het museum ontbreekt ook ieder spoor.

Ik vermoed dat dit gedeeltelijk te wijten is aan een gebrek aan nieuwsgierigheid. Mevrouw Boog toont dit gebrek ook door te stellen dat ze astrologie gebruikt voor haar meditaties en om vragen aan zichzelf en cliënten te stellen. Ze merkt op dat de “astrologische krachten” mensen “beïnvloedt”, maar is niet geïnteresseerd in het hoe en wat die “energie” dan is. Het is meer een vanzelfsprekendheid dat het er is. Astrologie wordt zo meer een gereedschap voor toepassing dan voor onderzoek naar de wereld. Dit in tegenstelling van de in het museum uitgelichte wetenschappers met name in de sterrenkunde. Zij onderzochten en observeerden de fenomenen in de hemel voor hun alsmaar verdere zoektocht naar kennis, terwijl astrologen vaak content lijken met wat ze denken te weten. Zo ontdekken astrologen geen nieuwe planeten of manen of nevelvelden. Zo ontwikkelen ze geen nieuwe instrumenten om de wereld waar te nemen. In de wetenschappelijke zoektocht naar kennis spelen dit soort astrologen daardoor geen rol. En zo bekeken is dat niet door vijandigheid van de wetenschap, maar een gebrek aan nieuwsgierigheid vanuit astrologie. Overigens lijkt een gebrek aan nieuwsgierigheid ook te helpen om er niet achter te komen dat de uitspraken van de astrologie onwaar zijn, getuigen de onderzoeken uit de Skeptische literatuur. 

Astrologie als een gereedschap klinkt onschuldig genoeg, ik denk dat daarom veel astrologen dit benadrukken. Echter gaat het voorbij aan een andere kant van de astrologie, een meer duistere kant. Ook in deze sessie was die kant aanwezig maar niet ingebracht door mevrouw Boog. Een zwangere deelnemer vertelde over iemand die geïnteresseerd was in de astrologie. Degene had aangegeven dat haar baby het best een tweeling of vroege kreeft moest zijn. Dus binnen vijf weken wel geboren moest worden. Een vroege kreeft was altijd optimistisch werd haar verteld, een deelnemer die zelf een vroege kreeft was stemde hier maar al te graag mee in. Toen ik vermelde dat ik een late kreeft was kreeg ik terstond de vraag of ik dan altijd negatief was. Zie hier de negatieve framing waar de astrologie toe in staat is. Waar belang wordt gehecht aan zaken die niet in iemands controle liggen, zoals bij vele andere discriminerende praktijken. Ik heb de vraag afgedaan door te zeggen: “niet altijd”. Maar hier wil ik toch nog graag toevoegen dat ik over astrologie wel negatief ben. De taal van de astrologie is ook een discriminerende taal (Foster, 2025) en één die van mij in het verleden mag blijven.

Literatuur:
Dean, G. Mather, A. Nias, D. Smit, R. Understanding Astrology: A critical review of a thousand empirical studies 1900-2020. AinO Publications Amsterdam. 2022.

Foster, C. A. Cosmic Love: Astrology Popularizes Stereotyping and Discrimination. In Skeptical Inquirer Vol. 49. No. 2. 2025.

Huygens, C[vertaling: Rabus, P.]. Cosmotheoros de wereldbeschouwer. Epsilon Uitgaven Utrecht. [1754] 1989.

Nanninga, R. De Astrotest. In Skepter 8.2. 1995.

Reyes, J. D. S. Questioning Astrology: The Marginalization of Astrology from Natural Philosophy in the Early-Modern English Intellectual Community, in Light of the Quaestiones. Thesis of the Institute for the History and Philosophy of Science and Technology. University of Toronto. 2024.

Smit, R. Geloof in astrologie. In Skeptische notitie nr. 5. P.31-48. Skepsis Congres 1990. 

Vos, R. Kosmos. Jap Sam Books. Teylers Museum. 2025.