Kloptdatwel?

Pepijn van Erp

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten

by 13 Comments

Het begon met een tweetje dat ik voorbij zag komen. Kandidaat Tweede Kamerlid voor GroenLinks Niels van den Berge brengt de wens van zijn partij onder de aandacht om de snelheid op snelwegen rond steden te beperken tot 80 kilometer per uur. In het krantenartikel (AD) waar Van den Berge naar verwijst, staat waarom: ‘Structureel rustiger rijden beschermt de gezondheid én de nachtrust van deze omwonenden. Daarom willen we dat op drukke stadssnelwegen maximaal 80 kilometer gereden [wordt].’ (citaat van zittend kamerlid Jesse Klaver). Dat is natuurlijk een mooie gedachte, maar ik vond de tweet zelf intrigerender:

 

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten 1
‘zeventien sigaretten meeroken’ klinkt natuurlijk als iets dat niet zo goed voor je is (screenshot 2-8-2012)

Ik vond het maar een rare vergelijking: ‘een drukke snelweg‘ klinkt niet zo precies, maar ‘17 sigaretten p/d meeroken‘ weer wel. Het zal wel weer ergens uit rapportje komen, dacht ik. Op de site van GroenLinks komt het zo uit de mond van Klaver: “Wonen nabij de snelweg staat op dit moment gelijk aan het meeroken van zeventien sigaretten per dag. Je hoeft geen arts te zijn om te kunnen bedenken dat dit voor iedereen slecht is“. OK, maar ik was toch nieuwsgierig genoeg om Van den Berg te vragen waar het uit kwam en daarmee begon een speurtochtje op Internet …

Van den Berge antwoordde een dag later met een link naar een artikel uit de Rotterdamse Milieukrant: “Overschie wil meer groen en betere lucht.” En daar staat het inderdaad: “De GGD stelde al jaren geleden dat het wonen langs de A13 gelijk staat aan het meeroken van 17 sigaretten per dag!“. Die politici van tegenwoordig hebben hun bronnen gelukkig paraat! Het viel me echter op dat dit bericht uit 2009 was en dan zou het aantal van 17 sigaretten dus nog een stukje ouder moeten zijn … Verder zoeken! Eerst maar bij de GGD Rotterdam. Daar stond wel iets:

Luchtkwaliteit en gezondheid

De krantenkoppen liegen er niet om: ‘Bewoners eisen schone lucht’, ‘Niks aan de hand, gewoon deuren en ramen dicht’, ‘Zo vuil als 17 meegerookte sigaretten per dag’, ‘18.000 levens 10 jaar verkort’. Berichten met een dergelijke strekking lezen we steeds vaker in de krant. Hoe erg is het nu eigenlijk echt met de buitenlucht? En hoe zit het in Rotterdam? Wat betekent dit voor uw gezondheid?

Nu kan ik de GGD Rotterdam wel gaan mailen, dacht ik, maar ik zoek eerst zelf nog even verder. Die genoemde krantenkoppen kon ik inderdaad terugvinden: “Zo vuil als 17 meegerookte sigaretten per dag” schrijft de Volkskrant op 6 april 2005. Het gaat dus inderdaad om een ‘feitje’ van alweer een paar jaartjes terug. Nog maar een keertje Google aanslingeren leverde een verslag van een toespraak van toenmalig minister Pieter van Geel: “Van Geel pleit voor schoner, stiller, zuiniger verkeer” (congres Gezond Verkeer, 15 april 2004) met daarin de zin  “Het maakt het wonen in de buurt van een drukke snelweg ongeveer even ongezond als het meeroken van 17 sigaretten per dag.” We zijn inmiddels alweer afgezakt naar 2004.
Ik probeerde het rapport te vinden op de website van VROM, omdat in verschillende stukken stond dat de uitspraak daar vandaan kwam. Maar dat ministerie is opgegaan in het nieuwe ministerie van Infrastructuur en Milieu en daar kon ik het niet zo snel vinden. Toen had ik eindelijk toch beet met een betere zoekopdracht. Ik vond het document getiteld: “Stad en Milieu Overschie, Luchtkwaliteit en Gezondheid” van de GGD Rotterdam (op een website, waarvan de hoofdpagina niet meer actief is, vreemd genoeg). Hoewel het rapport uit 1999 stamt en cijfers uit 1995(!) gebruikt, moet dit toch de bron zijn van de “17 sigaretten per dag meeroken”. Meteen in de samenvatting (blz. 4) kom je het al tegen:

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten 2
Is dit de bron voor het “ongeveer even ongezond als het meeroken van 17 sigaretten per dag”?

Hè, hè, kunnen we eindelijk opzoeken hoe het nu precies zit met die sigaretjes. Die blijken gebruikt te zijn om op een begrijpelijke manier het gecombineerde risico van de verschillende stoffen in de lucht bij de snelwegen rond Overschie weer te geven. Overschie ligt in de hoek waar de snelwegen A13 en A20 bij elkaar komen en de bewoning staat er akelig dicht op de wegen. Erg fris is het daar dan ook niet.
Per vieze stof is ongeveer bekend hoeveel die de kans op longkanker vergroot in een bepaalde concentratie. En dat is ook ongeveer bekend voor het meeroken. Dus kun je het totale risico op longkanker uitdrukken in meegerookte sigaretten. In het rapport rekenen ze met benzeen, benzo(a)pyreen, koolmonoxide, zwaveldioxide, stikstofdioxide en fijnstof. Als we even wat doorbladeren, zien we dat eigenlijk alleen de fijnstof er echt toe doet.

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten 3
Wonen aan de A13 bij Overschie leverde je in 1995 een extra risico op longkanker op dat vergelijkbaar was met het meeroken van 16 à 17 sigaretten.

Nu zou ik uit kunnen gaan zoeken of die omrekening naar meerooksigarettenrisico wel zo zinnig is, maar dat laat ik maar even zitten. Die is ook alleen maar gebruikt om de vergelijking van de verschillende toekomstscenario’s voor de verkeerssituatie rond Overschie op gezondheidsaspecten mogelijk te maken. In 2010 zou bij doortrekken van de A4 het extra risico dalen tot 14 à 15 meerooksigaretten en als alleen de A20 verbreed zou worden, blijft het onveranderd.

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten 4
De aanleg van de verbinding A13/A16 vermindert de blootstelling aan fijnstof aanzienlijk voor de bewoners van Overschie

Interessanter is de variant waartoe nu besloten schijnt te zijn, namelijk de verbinding A13/A16. Dan blijkt uit het gebruikte model dat het extra risico daalt tot 8 sigaretten meeroken per dag! Overigens is het allemaal niet zo heel precies. Het 95% betrouwbaarheidsinterval om die 8 loopt van 4 tot 66 meerooksigaretten per dag.

Wat me nog opviel in het rapport is dat de onderzoekers niet zoveel effect verwachten van de ontwikkeling van schonere dieselmotoren specifiek voor fijnstof. Voor de vergelijking van de varianten onderling maakt dat waarschijnlijk ook niet zoveel uit.
Het Compendium voor de Leefomgeving geeft echter aan: “De emissie van fijn stof door het wegverkeer is in de periode 1990-2010 met 55% afgenomen. Dit is vooral te danken aan schonere dieselmotoren in zware bedrijfsvoertuigen.”
Misschien is het te kort door de bocht gerekend, maar het lijkt erop dat we die 8 meerooksigaretten nog wel mogen halveren. Als die snelwegverbinding tussen de A13 en A16 dan eindelijk gerealiseerd wordt, roken de Overschieërs dus zo’n 12 sigaretten minder mee dan in 1995!

Maar wat had dit ook al weer precies te maken met die 80 kilometer per uur? Hoe zit het bij andere snelwegen? Wat is eigenlijk nu de gemiddelde snelheid in die rare bij bocht bij Overschie? En, en  … ach laat ik maar even ophouden voor vandaag. Laat ik me tevreden stellen met het achterhalen dat die zeventien meerooksigaretten al zeventien jaar oud zijn.

Ach nee toch! Vind ik daar per ongeluk toch nog wat ‘recente’ cijfers over die situatie bij Overschie. Bij de milieudienst Rijnmond staat een stukje over de effecten van de invoering van die 80 kilometer per uur op de A13 (mei 2002) én een rapport met metingen van TNO van vóór en ná die maatregel. Toch maar even inkijken. Die metingen blijken dan toch wat ingewikkelder te interpreteren dan in dat rapport uit 1999 naar voren komt. Met name de windrichting heeft veel invloed en die varieert gemiddeld behoorlijk per jaar. De onzekerheden zijn dan waarschijnlijk ook nog wel wat groter dan ik uit dat oude rapport opmaakte.
Nou ja, even stug doorrekenen. Vóór invoering van die 80 km/h was het risico ongeveer 12 meerooksigaretten extra per dag en daarna iets van 5. Maar als je dat windeffect mee neemt (TNO gebruikt daarvoor een ingewikkeld model) was de echte winst waarschijnlijk maar 3 uitgespaarde meerokertjes. Misschien moet Jesse Klaver zijn slogan dus maar even aanpassen naar: Weer 80km/h bij Overschie voor gezondheidswinst van 3 meegerookte sigaretten minder p/d voor mensen die 50m van A13 wonen! Past ruim genoeg binnen 140 tekens om goed retweetbaar te zijn.

 

Schaken met een dode

by 3 Comments

Tussen  1985 en 1993 vond er onder geheimzinnige omstandigheden een bijzondere schaakpartij plaats. Een correspondentiepartij tussen Viktor Kortsjnoj en Géza Maróczy. Dat twee sterke grootmeesters een geheime trainingspartij spelen, is niet zo uitzonderlijk. Correspondentie-schaak is al wat ongebruikelijker, maar daar gaat het in dit geval niet om.  Wat dit geval bijzonder maakt, is dat één van de twee spelers ruim dertig jaar eerder was overleden …

Het uitzoeken van de spelers
De partij was geregeld door dr. Wolfgang Eisenbeiss, een econoom, schaakenthousiast én voorzitter van de Zwitserse vereniging voor parapsychologie. Hij kende het medium Robert Rollans (geb. 1914), die een geschikte tussenpersoon zou zijn voor een partij tussen een levende grootmeester en één die al overleden was. Rollans speelde zelf namelijk geen schaak en kon aldus niet verdacht worden van het zelf verzinnen van de zetten. Eisenbeiss gaf Rollans een lijstje met een dozijn interessante kandidaten om te kijken of Rollans daar contact mee kon krijgen. Intussen ging hij zelf op zoek naar een geschikte levende grootmeester.

Schaken met een dode 5
Beeld uit de met incidenten beladen WK-match Karpov – Kortsjnoj van 1978

Viktor Kortsjnoj bleek bereid mee te werken. Een voor de hand liggende keuze: Kortsjnoj was zelf Zwitser geworden nadat hij van de Sovjet-Unie naar het Westen was overgelopen en ook bekend vanwege zijn interesse in het occulte sinds een akkefietje tijdens de match om het wereldkampioenschap met Anatoli Karpov in Baguio 1978. Karpov had toen ene dr. Zukhar in zijn begeleidingsteam opgenomen, die tijdens de partijen Kortsjnoj zou hebben geprobeerd te hypnotiseren (meer daarover).
In zijn biografie  ‘Chess is My Life‘ schrijft Kortsjnoj dat hij door Eisenbeiss benaderd werd met de vraag tegen welke overleden schaker hij graag had willen spelen. Kortsjnoj noemde Capablanca, Keres en Maróczy. Na enige tijd kwam Eisenbeiss terug met de mededeling dat Capablanca en Keres onbereikbaar bleken in het hiernamaals, maar dat Géza Maróczy wel zou willen. Al deze spelers hadden blijkbaar ook toevallig gestaan op het lijstje dat Eisenbeiss zelf aan Rollans had gegeven.
De Hongaarse schaker Maróczy leefde van  1870 tot 1951 en zijn hoogtepunten op schaakgebied lagen in het eerste decennium van de 20ste eeuw. In 1906 zou hij spelen om het wereldkampioenschap met Emanuel Lasker, maar die match ging niet door. Bij de officiële invoering van de titel Grootmeester door de FIDE in 1950 werd hij ook benoemd, samen met een aantal andere nog levende schakers waarover algemene overeenstemming bestond dat ze in hun tijd tot de top hadden behoord.

De partij
Op 15 juni 1985 ging de partij van start met de zet 1.e2-e4 van Maróczy. Rollans communiceerde met Maróczy door middel van het zogenaamde automatische schrift. Hij schreef de zet van Kortsjnoj op een blaadje en voerde die ook op een bord uit (om dat te kunnen had hij wel een paar schaaklesjes van Eisenbeiss gehad). Als hij doorkreeg dat Maróczy een antwoord had bedacht, ging hij weer zitten en als vanzelf werd de zet dan door hem opgeschreven. Volgens Rollans gaf de geest van Maróczy ook uitvoerige varianten door, die Rollans in trance wel begreep, maar zodra uit trance was en de opgeschreven zet bekeek, kon hij daarvan niets meer reproduceren. Eisenbeiss gaf de opgeschreven zet weer door aan Kortsjnoj.

Schaken met een dode 6

Kortsjnoj en Rollans ontmoetten elkaar pas voor het eerst in levende lijve tijdens een Duits televisie programma kort na de partij. Die eindigde op 11 februari 1993 met opgave van Maróczy. Drie weken later overleed Rollans (2 maart 1993). Pas in 2004 liet Eisenbeiss de partij analyseren door ene Vernon Neppe, die beweert dat de partij niet gefaket kan zijn. Maar ik vermoed dat Neppe helemaal geen sterk schaker is. Hij komt niet voor de in de FIDE-database met ELO ratings, Eisenbeiss zelf wél (hoewel ratingloos). ‘Because of major stylistic differences, the computer could not have simulated the game, nor could many living chess players play at this high a level.’ verklaart Neppe. Maar dat is echt grote onzin.

Schaken met een dode 7
De tekst die Rollans ‘automatisch’ schreef en waarmee de partij begon. Eerst schrijft een ‘bekende’ van Rollans, daarna neemt Maróczy het over in een ander handschrift

Kortsjnoj gaf zelf na zet 27 een kort commentaar waarin hij aangaf dat Maróczy in de opening wat fouten had gemaakt en ouderwets had gespeeld.  Maar hij had intussen ook niet meer zo nauwkeurig gespeeld en vroeg zich af hij genoeg voordeel had overgehouden om te winnen. Dit was in september 1987 toen de partij net stil was komen te liggen vanwege de niet zo beste gezondheid van Rollans. Vaak was het medium langere tijd zo ziek, dat het hem niet lukte contact op te nemen met de geest van Maróczy. In 1991 ging het weer verder.

Het commentaar van Kortsjnoj is merkwaardig. De opening van de partij was juist helemaal niet ouderwets! Van vóór 1951 (het jaar waarin Maróczy overleed) vond ik maar enkele voorbeelden met deze variant (met de zet 10.Kd1), daarna vele honderden. Wel gelijk heeft Kortjsnoj dat zijn tegenstander vroeg de fout inging. Zo is 12.Lb5 is een rare zet, die amateuristisch overkomt (bij een sterk schaakprogramma komt die bijvoorbeeld niet bij de beste 10 overwogen zetten voor). Met 14.Lg5 speelde wit overigens pas de eerste nieuwe zet (14.Pg5 komt nog voor in een partij uit 1985), maar het is ook geen beste.
Kortsjnoj komt dan meteen compleet gewonnen te staan, maar speelt met 17… Lxf3+ een zet die een grootmeester onwaardig is. Daarna komen nog meer mindere zetten van Kortsjnoj. Het lijkt er sterk op dat die heel bewust op een nog enigszins interessant eindspel afstuurt. Maar wit mist daarin volgens mij zijn laatste kans op redding met de zet 29.axb5 (29.a5 maakt het zwart erg moeilijk).
Het spelniveau van wit is bepaald niet hoog, een amateur als Eisenbeiss zou de zetten makkelijk gespeeld kunnen hebben. Ook duidt de openingskeuze niet bepaald op Maróczy. In zijn bekende partijen uit de schaakdatabase speelt hij op de 4e zet al andere varianten.

Vragen aan Maróczy
Interessanter voor de vraag of er geesten zijn van overledenen waarmee gecommuniceerd kan worden, zijn de vragen die gesteld werden aan de geest van Maróczy. Eisenbeiss legde via Rollans 94 vragen voor. Daaronder waren er veel die makkelijk beantwoord konden worden door het raadplegen van boeken over bekende schakers of oude schaaktijdschriften. Maar er zaten ook wat vragen tussen die buitengewoon lastig waren om te beantwoorden voor iemand die niet zeer na in de omgeving van Maróczy had verkeerd.

Schaken met een dode 8
Géza Maróczy

Eisenbeiss huurde om die lastige vragen zelf beantwoord te krijgen iemand in: de Hongaarse geschiedkundige László Sebestyén, die ook lid was van de schaakclub van Budapest. De antwoorden op een tweetal vragen worden als zeer bijzonder genoemd.

De eerste gaat om een partij die Maróczy had gewonnen van een zekere Romi in het toernooi van Monte Carlo (1930). In die partij stond Maróczy hopeloos, maar hij kreeg de kans die met een verbluffende zet alsnog in zijn voordeel te beslissen. De geest antwoordde echter dat hij geen Romi kende, maar wel een Romih (met een extra ‘h’ dus) die een jeugdvriend was geweest. De partij was gespeeld in San Remo en niet in Monte Carlo. Sebestyén vond bronnen waarin de Italiaan Romih zowel met als zonder ‘h’ genoemd werd en kwam er niet helemaal uit. Later vond Eisenbeiss de toernooitabel van het toernooi in San Remo waarin Romih met ‘h’ genoemd werd. Romih was oorspronkelijk Sloveen en had na het bewuste toernooi de ‘h’ laten vallen wat een voor Italianen normalere naam opleverde.

Een tweede interessante kwestie is de ‘Vera Menchik club’. Menchik was de eerste dameswereldkampioen schaken geweest en een leerling van Maróczy. In die tijd was het nog niet zo gebruikelijk dat sterke spelers uit de wereldtop wel eens verloren van een vrouw. Iemand bedacht als grap dat je bij verlies automatisch lid werd van de ‘Vera Menchik club’. Aan Maróczy de vraag wie de club had ‘opgericht’. Het duurde een aantal sessies waarin hij via Rollans liet weten onzeker te zijn over het antwoord en geeft eerst spelers als Spielmann en Grünfeld als mogelijke kandidaten. Op 21 augustus 1988 komt hij met de suggestie van Albert Becker, maar zegt erbij dat dat eigenlijk niet kan, omdat die in die tijd net naar Zuid Amerika was geëmigreerd. Opvallend genoeg had net drie dagen tevoren het antwoord (Becker!) in het bekende tijdschrift Schachwoche gestaan. Maar dit wordt door Eisenbeiss dan weer uitgelegd als een aanwijzing dat hier inderdaad de geest van Maróczy sprak en niet Rollans (die zou dan wel het correcte antwoord overtuigend hebben gegeven).

Een skeptische verklaring
Het ligt voor de hand om de verklaring voor de partij en het beantwoorden van de vragen te zoeken in de persoon van Eisenbeiss. Belangrijke zaken weten we alleen uit wat hij erover kwijt wil en van enige serieuze controle was natuurlijk geen sprake. Het valt ook op dat hij er zelf pas uitgebreid over schreef in 2006 (in het Journal of the Society for Psychical Research), dus nadat Kortsjnoj er in zijn biografie (de uitgebreide tweede versie) aandacht aan besteedde. De andere hoofdrolspelers waren inmiddels al overleden (Rollans vlak na de partij en Sebestyén in 1996).

Schaken met een dode 9
Het medium Robert Rollans

De keuze voor Maróczy lijkt redelijk willekeurig, maar Kortsjnoj en Eisenbeiss leggen daarover al enigszins verschillende verklaringen af. Waarom Maróczy eigenlijk? Waren er geen interessantere kandidaten? Mij verbaast het eigenlijk dat Kortsjnoj hem al op zijn derde plek had staan. Het kan bijvoorbeeld zijn dat Eisenbeiss dagboeken van Maróczy te pakken had gekregen (Sebestyén vond ze in ieder geval) en de keuze daarom een beetje gestuurd heeft. Of de volgorde van het stellen van de vragen aan Maróczy en het onderzoek van Sebestyén is net omgekeerd geweest. Sebestyén was op pad gestuurd om de antwoorden te vinden zonder dat hem medegedeeld was waarvoor die eigenlijk bedoeld waren.

Er zit nog een naar kantje aan het verhaal van Eisenbeiss. Op 10 juli 1988 doet de geest van Maróczy een boekje open over zijn motieven om mee te doen aan het experiment (zie de tweede bron hieronder), maar maakt dan ook een snerende opmerking over zijn landgenoten die niet gastvrij waren en niet bereid mee te werken aan de speurtocht van Eisenbeiss naar meer achtergrondinformatie over Maróczy. Het lijkt te slaan op de weigering van de nog in leven zijnde kinderen van Géza Maróczy om Eisenbeiss te ontvangen toen die eerder die maand in Budapest was. Zij hadden namelijk helemaal geen zin in dit spiritistische gedoe toen ze er achter kwamen dat het daarom ging. Het lijkt er sterk op dat Eisenbeiss slecht tegen zijn verlies kon en ze, zogenaamd via hun vader, nog een trap nagaf.

Verder lezen over deze kwestie:

Is er echt een probleem met excellente leerlingen op het VWO?

by 25 Comments

Een ANP-bericht met als kop ‘Kwart van slimme vwo’ers niet in 6 jaar klaar’ werd donderdag 14 juni op veel nieuwssites klakkeloos overgenomen (onder andere de Volkskrant, Trouw, Nu.nl). De argeloze lezer krijgt snel de indruk dat er een specifiek probleem is voor de slimmerds en dat ze het misschien nog wel slechter doen dan hun medeleerlingen die met een lagere CITO-score aan het VWO begonnen. De onderzoekers spreken namelijk over een ‘schrikbarend hoog’ percentage. Het klinkt in eerste instantie nogal verontrustend, maar ik had er niet meteen een beeld bij. Is dat kwart nou veel meer dan je mag verwachten? Is het echt zo dramatisch? Het is maar hoe je ernaar kijkt. 

Merkwaardig genoeg trof ik in geen van de berichten een link of anderszins bruikbare verwijzing naar het echte onderzoek. Het knippen en plakken van ANP-berichten heeft natuurlijk ook weinig met journalistiek te maken, maar het valt toch steeds weer op dat er werkelijk geen enkele moeite wordt gedaan om zo’n bericht van wat achtergrond en nuance te voorzien. Geen van de sites die het bericht overnamen zal vermoedelijk het rapport zelf gezien hebben. Het kostte mij niet veel moeite om het te vinden: eerst even kijken bij het onderzoeksbureau dat het uitvoerde (GION): nee, niets. Dan maar bij de opdrachtgever, het ministerie van OCW. En daar staat het dan, een stevig rapport van 118 pagina’s.

Er staat erg veel in, maar mijn oog viel snel op tabel 3.16 (blz. 36):

Is er echt een probleem met excellente leerlingen op het VWO? 10

De tabel behoeft volgens mij weinig toelichting. De CITO-scores van 549 en 550 werden in het onderzoek opgevat als ‘excellent’. Een score van 545 is wel zo’n beetje de laagste waarmee je het VWO in kunt gaan. Ik zie hier weinig verontrustends aan, de tabel beantwoordt wel aan de verwachting die ik vooraf had. Misschien dat de percentages van alle CITO-score groepen wat beter kunnen, maar van een verontrustend beeld specifiek voor de ‘excellente’ groepen lijkt mij geen sprake. Hoe komen de onderzoekers daar dan bij? Dat wordt duidelijk als je wat verder bladert in het rapport. Op blz. 93 geven ze hun definitie van onderpresteren:

Wij hebben de (normatieve) opvatting gehanteerd dat het niet na zes jaar hebben behaald van het VWO-diploma als criterium voor ‘ondermaats presteren’ kan gelden.

Ja, zo kan ik het ook! Élke uitval wordt geïnterpreteerd als onderpresteren. Het gaat bijna zo ver dat ook uitval door overlijden als onderpresteren wordt beschouwd. In de percentages wordt daar gelukkig wel voor gecorrigeerd en het zal ook wel voor bovenstaande tabel zijn gebeurd. Maar er is geen correctie voor andere oorzaken van vertraging zoals ziekte en familieomstandigheden. Niet dat dat iets zal uitmaken voor de verhouding tussen de uitval van excellente en minder excellente leerlingen, maar het nuanceert wel dat ‘kwart van de slimmerds’ die niet in zes jaar het VWO doorloopt. Je hebt zo nog geen idee wat het terrein is dat überhaupt gewonnen kan worden door veranderingen in het onderwijs.

Is er echt een probleem met excellente leerlingen op het VWO? 11
Blindelings zoeken in data levert bijna altijd ‘wat’ op.

Vervolgens gaan de onderzoekers ijverig op zoek in de data om te kijken of er verschillen zijn te ontdekken tussen de groep excellente leerlingen die wel in zes jaar door het VWO fietst en de groep excellente leerlingen die ergens hapert. Dan wordt het wel snel data-vissen en moet je erg oppassen niet toevallige correlaties aan te treffen. We moeten ook bedenken dat alles is gebaseerd op een steekproef onder VWO’ers uit maar één startjaar, 1999. Ik zie niet al te veel slagen om de arm bij het vinden van de ‘oorzaken’ en de relevantie voor het onderwijs van nu.
Zo adviseren de onderzoekers om excellente leerlingen niet in gemengde HAVO/VWO klassen te laten beginnen, dat zou die excellente leerlingen 10% minder kans geven op een vlekkeloze doorstroom. Nou vraag ik me meteen af of die leerlingen niet om een heel goede reden gekozen hebben voor zo’n gemengde brugklas, maar de onderzoekers blijkbaar niet. Ook een gebrek aan ‘ordelijkheid’ wordt aangevoerd als een hindernis, maar dat kan net zo goed voor alle leerlingen gelden en niet specifiek voor de slimmerds (voor de gemiddelde groep wordt het niet als risicofactor gezien).

Kortom, het lijkt me weer een mooi staaltje naar de gewenste uitkomst toe redeneren. Natuurlijk moet er wat gedaan worden om te voorkomen dat onze toekomstige toppers onderweg een keertje struikelen. Anders blijft dat potje van 30 miljoen per jaar voor hoogbegaafde en excellente leerlingen ook maar ongebruikt op het ministerie staan …

 

Indiaas skepticus beschuldigd van blasfemie

by 12 Comments

Als er wat in het nieuws komt over religieuze tegenstellingen in India, gaat het meestal om problemen tussen moslims en hindoes. Maar onder katholieken blijken net zulke heetgebakerde personen voor te komen. Vooraanstaand scepticus Sanal Edamaruku wordt achtervolgd door een serie aanklachten wegens blasfemie. Het is zo serieus dat hij inmiddels naar Finland is uitgeweken om arrestatie te voorkomen. En het begon allemaal met een simpele uitleg hoe het kan dat er water druppelt van een beeld van een gekruisigde Christusfiguur voor een kerk in Mumbai.

Indiaas skepticus beschuldigd van blasfemie 12
Sanal Edamaruku

Sanal Edamaruku is voorzitter van de Indian Rationalist Association en in het land dat ook bekend staat om zijn fakirs, goeroes en meer van dat soort figuren, heeft hij al heel wat demystificaties op zijn naam staan. In een spraakmakende confrontatie met ‘s lands machtigste  ‘tantrik’ op live televisie overleefde hij bijvoorbeeld zonder problemen al diens krachtige rituelen die erop gericht waren hem te doden in deze ‘ultimate destruction ceremony’. In februari 2011 werd Edamaruku fellow van het Committee for Skeptical Inquiry.

Een kort filmpje legt uit waarmee de affaire begon. Edamaruku werd uitgenodigd door een televisiezender om te onderzoeken of er geen rationele verklaring gegeven kon worden voor het wonderlijke druppen van water van een crucifix voor een kerk in Mumbai (Our Lady of Velankanni). Dat bleek een koud kunstje: binnen een half uur had Edamaruku ontdekt dat het gaat om capillaire opzuiging van water uit een verstopte afvoerpijp van een nabijgelegen wasruimte.

Indiaas skepticus beschuldigd van blasfemie 13
Water druppelt van een crucifix in Mumbai

Nu lijkt dit niet meer dan de eerste aanleiding voor de aanklachten vanwege blasfemie. Die lijken namelijk meer gebaseerd te zijn op de discussie die daarna op dezelfde televisiezender werd gevoerd tussen Edamaruku en een aantal betrokken katholieken (onder andere de priester van de bewuste kerk). Op een gegeven moment belt ook de aartsbisschop van Mumbai zelf en gaat in discussie met Edamaruku.
Die discussie staat ook op YouTube, maar is lastig te volgen, omdat die begint in Hindi, weliswaar later overschakelt op Engels (na 10 minuten), maar het loopt nogal door elkaar. In een interview op website  The Pod Delusion legt Edamaruku in eigen woorden uit wat er speelt (directe link het bewuste audiofragment). Dat is overigens wel een beetje een eenzijdige weergave van het debat, want daarin gaat Edamaruku over van alles en nog wat te keer tegen de bisschop: Galilei, Bruno, exorcisme, Hitler, Mussolini, al dat soort stokpaardjes tegen de rooms-katholieke kerk komen voorbij.

De katholieke organisaties nemen het hem formeel dus voornamelijk kwalijk dat hij gezegd zou hebben dat de kerk dit specifieke geval als wonder heeft aangeduid om op die manier geld op te halen, wat niet zo zou zijn. De bisschop beschuldigt Edamaruku ervan te snel conclusies getrokken te hebben en claimt dat de kerk dit soort ‘wonderen’ altijd eerst goed onderzoekt op wetenschappelijke wijze voordat het als wonder wordt aangenomen.
Maar van dat soort serieus onderzoek door de kerk is volgens Edamaruku geen spoor te bekennen. Hij werd bij zijn onderzoek ter plekke door vertegenwoordigers van katholieke organisaties belaagd en er werd ontkend dat water überhaupt omhoog zou kunnen stromen. Duidelijk naar voren komt dat er een grote discrepantie bestaat tussen de officiële handelswijze van de katholieke kerk in dit soort zaken en de manier waarop lokale organisaties hier mee omgaan.
Natuurlijk heeft de kerk niet zelf de aanklachten ingediend, maar is dat door aanverwante organisaties gedaan. Het komt allemaal nogal overtrokken over en het lijkt er eerder op dat er andere rekeningen te vereffenen zijn of dat iemand zijn gezicht moet redden. Geëist wordt namelijk dat Edamaruku zijn excuses aanbiedt. En die vindt op zijn beurt dat de kerk zijn excuses zou moeten aanbieden voor het feit dat ze heeft laten gebeuren dat veel gelovigen het water als ‘heilig water’ dronken, terwijl het misschien wel uit een verontreinigde afvoerpijp afkomstig is.

Een artikel uit The Hindu geeft wat meer achtergrondinformatie over deze blasfemiewetgeving, die al vaker is (mis)bruikt om kunstenaars en intellectuelen lastig te vallen. Probleem voor Edamaruku is niet zozeer die rechtzaak zelf, die hij graag lijkt aan te gaan om het idiote van die blasfemiewetgeving aan te tonen, maar het feit dat het gaat om een strafbaar delict, waarbij je niet op borgtocht vrij je rechtzaak kunt afwachten. Het vooruitzicht gearresteerd te worden en niet zeker te zijn van hoe lang je dan in gevangenis op je proces moet wachten is natuurlijk niet zo aantrekkelijk. Vandaar dat hij nu toch (tijdelijk?) naar Finland is uitgeweken (volgens een bericht van James Randi).

Lees meer over deze zaak op:

Je kunt een online petitie op change.org tekenen die probeert de aartsbisschop van Mumbai te bewegen zijn volgelingen de aanklachten in te laten trekken.

[Update 27 juni 2012] Via een CSI-blog eindelijk een linkje gevonden naar hoe de opponenten van Edamaruku tegen de zaak aankijken:  Mr. Sanal No Church Authority Claimed that the Irla Cross Dripping Was a Miracle. Het maakt de gang van zaken wel iets duidelijker. Het lijkt erop dat Edamaruku voor zijn bezoek aan Mumbai, een paar dagen eerder vanuit Delhi het hele wonder  vrij gemakzuchtig had weggezet als oplichterij van de lokale priester (hij zou gezegd hebben dat het ging om een beeld van gips en dat de priester er gewoon water van boven af in zou gieten). Dat schoot in het verkeerde keelgat van de Association Of Concerned Catholics (volgens mij het clubje van die nogal schreeuwerige dame in het filmpje) en die daagde Edamaruku om te komen kijken (ze betaalden zijn ticket) en hem te confronteren met zijn ongelijk. Het televisieprogramma was onderdeel van de deal: Edamaruku zou zijn ongelijk moeten bekennen en excuses aanbieden of de juridische gevolgen ondergaan.
Helaas voor de fanatieke gelovigen, moest Edamaruku weliswaar toegeven dat zijn eerste gedachten over het wonder niet klopten, maar vond hij wel snel uit hoe het dan wel zat (die capillaire werking). Om een of andere reden hadden ze geen rekening gehouden met die uitkomst en hielden ze strak vast aan hun ingezet plan: excuses of rechtzaak.

Skeptisch gereedschap: rbutr

by 507 Comments

Skeptisch gereedschap: rbutr 14
Herkenbaar? (‘Duty Calls’ – xkcd.com)

Het internet staat vol met interessante informatie, maar er zit ook heel veel onzin tussen. Websites als Kloptdatwel en skepsis.nl geven natuurlijk tegengas aan sites die vol staan met pseudowetenschap en kwakdenken, maar is dat het enige en meeste effectieve wat een skepticus online kan doen? Er worden hulpmiddelen ontwikkeld om het makkelijker te maken zin en onzin van elkaar te onderscheiden. 

Skeptisch Internetactivisme
Direct reageren op sites en blogs heeft als groot nadeel dat site beheerders controle hebben over het commentaarsysteem. En vaak zijn er niet eens mogelijkheden om commentaar achter te laten. Sommige skeptische sites raden aan om actief Wikipedia-pagina’s bij te werken en te voorzien van goede bronnen. Op zich een prijzenswaardig initiatief, maar het kost veel tijd. En ook dan ben je afhankelijk van het systeem waarbij anderen jouw wijzigingen weer heel gemakkelijk ongedaan kunnen maken.

Wat je eigenlijk zou willen hebben is een tool waarmee je makkelijk kunt verwijzen naar goede informatie tussen verschillende sites. Maar ook zou je graag gewezen worden op sites die een mogelijke weerlegging bevatten. Je kunt die misschien zelf wel vinden, maar het zou mooier zijn als je kunt profiteren van het werk van andere skeptici. Misschien is het nieuwe rbutr een interessante ontwikkeling op dit gebied. Ik ben redelijk enthousiast over de mogelijkheden en het gebruiksgemak.


Skeptisch gereedschap: rbutr 15Wat is rbutr?

De naam rbutr is een hippe verbastering van Rebuttal (=weerlegging) in de trant van websitenamen als Flickr en Tumblr. Het Mission Statement van rbutr geeft heel beknopt weer wat de bedoeling is van de oprichters Shane Greenup and Craig O’Shannessy:

To link every page on the internet to its most appropriate responses, so that no one is ever forced to simply accept what they are ‘told’ by any one source ever again.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen Direct Rebuttals en General Rebuttals. Het onderscheid is dat een direct rebuttal echt moet gaan over de beweringen in de bronpagina en die dus weerleggen. Een voorbeeldje is de rebuttal (link) van de kritiek op een cartoon van the Oatmeal over Tesla in een blog op Forbes.com. Een general rebuttal kan ook een webpagina zijn waarop in algemene zin informatie te vinden is die de beweringen op de bekritiseerde pagina tegenspreekt. Het Wikipedia-artikel over de wetten van thermodynamica zou je bijvoorbeeld  kunnen gebruiken als general rebuttal voor een pagina die een perpetuum mobile probeert te verkopen.

Hoe werkt rbutr in de praktijk?

Rbutr werkt nu alleen nog als een extensie van de browser Chrome, maar versies voor Firefox en Internet Explorer zouden snel moeten volgen. Na registratie krijg je een korte tutorial. In minder dan vijf minuten heb je het door. Het komt er kortweg op neer dat je de pagina opent die je wilt ‘weerleggen’, op de knop in je browser klikt en vervolgens naar de pagina gaat waar de ‘weerlegging’ staat. Weer even op de knop drukken en heel kort uitleggen waarom het een goede rebuttal is, en klaar is Kees! Achter de schermen zal er nu wel het een en ander gecontroleerd worden, of het geen overduidelijke spam is en of de links wel kloppen, maar heel snel is je rebuttal toegevoegd aan de database.

Skeptisch gereedschap: rbutr 16
Het rode vierkantje met ‘1’ onder de rbutr-button laat zien dat er een weerlegging aan deze website is gelinkt

Iedereen die in het vervolg op de betrokken pagina’s komt (en rbutr gebruikt natuurlijk) kan nu meteen zien aan een rood vlaggetje dat die pagina in een discussie is opgenomen en kan makkelijk tussen de pagina’s switchen. Gebruikers kunnen ook aangeven of ze een rebuttal goed of slecht vinden en zo komen de beste weerleggingen ook nog het meest prominent in beeld.

Een voorbeeldje maakt het wellicht wat duidelijker. Het artikel in de Huffington Post over de UFO-waarneming boven een luchtmachtbasis in Chili (zie UFO-video uit Chili bewijst ’t: ze hebben zes pootjes), heb ik zelf ‘gerbutrd’ met een draadje op het blog van Hoaxkiller.com waarin de UFO-video helemaal ontleed werd. Via de button in Chrome kun je makkelijk heen en weer springen tussen bron en weerlegging, maar je kunt ook op de rbutr-site zien wat de status is van de rebutttal.

 

Skeptisch gereedschap: rbutr 17
Zo zag de rebuttal eruit op 6 juni 2012. Klik op afbeelding voor de huidige status.

Je kunt je ook nog abonneren op pagina’s of trefwoorden, zodat je telkens een berichtje krijgt als er een rebuttal is toegevoegd op die pagina of met zo’n trefwoord.

Gaat het wat worden?
Het is altijd moeilijk om in te schatten of zo’n nieuwe tool op voldoende grote schaal gebruikt gaat worden om succesvol te zijn. Gebruikers van het eerste uur zijn waarschijnlijk voornamelijk bezig zelf rebuttals aan te dragen en zullen pas na loop van tijd profiteren; in de zin dat ze een pagina aantreffen waarvan ze niet zelf al de weerlegging kenden, maar die nu via een rood rbutr-knopje wordt aangeboden. rbutr heeft intussen wel een aantal zeer positieve besprekingen gehad o.a. van skepticus Tim Farley, Research Fellow bij de James Randi Educational Foundation (zie de rbutr website voor andere links). Ook staat de site redelijk hoog in The Knight News Challenge, een initiatief van de Knight Foundation die voornamelijk journalistieke activiteiten ondersteunt.

Het is ook leuk om door de reeds aangemelde rebuttals te browsen. Op die manier kun je een idee krijgen welke onderwerpen het meest weerlegd worden en voor de meeste discussie zorgen op Internet. Niet verwonderlijk is dat Science, Health en Politics hoog scoren. Maar al snel volgen meer specifieke onderwerpen als Climate Change, Vaccination en Evolution.
Een belangrijke vraag is natuurlijk ook of ‘de tegenpartij’ niet net zo actief gaat worden op rbutr.com. Dat lijkt me eigenlijk alleen maar goed: de discussie wordt zichtbaar en de argumenten over en weer zullen te zien zijn. Een direct rebuttal van een kwakzalver zal echt wel door de mand vallen als die niet serieus ingaat op de argumenten van verstandigere schrijvers. En anders is een rebuttal daarop ook zo weer geschreven!