Op 8 November 2014 was in de Jaarbeurs in Utrecht het jaarlijkse Skepsis Congres. De lezingen van die dag zijn vastgelegd en zijn te vinden op Youtube. Hieronder de informatie en een link naar de eerste twee sprekers Frank Israel en Jan Willem Nienhuys. De sprekers zijn respectievelijk voorzitter en secretaris van Skepsis.
De betekenis van Rob Nanninga voor Skepsis, een overzicht van de stand van zaken van Skepsis nu – met jaarverslag – en een vooruitblik op de toekomst van Skepsis.
Iedereen die zich tot het skepticisme voelt aangetrokken, krijgt wel eens de vraag waar die rare hobby nu goed voor is. In zijn presentatie op The Amazing Meeting 2014 gaat Daniel Loxton in op die vraag. Loxton is redacteur van Junior Skeptic, onderdeel van Skeptic Magazine en speciaal gericht op kinderen. Zijn antwoord is dat skepticisme een vorm van humanisme is, een project om mensen te beschermen tegen kwalijke zaken. In zijn betoog keert hij terug naar voorbeelden uit het verleden om in ieder geval één belangrijk aspect van skepticisme naar voren te brengen: het ontmaskeren van bedriegers, mediums, wonderdoeners en kwakzalvers. Hij begint 1800 jaar geleden met Lucianus van Samosata en wandelt daarna door naar bijvoorbeeld Houdini.
Wie het verhaal van Lucianus van Samosata wil nalezen, is hier een Engelse vertaling van zijn verhaal over zijn ervaring met Alexander van Abonouteichos. Over de slangencultus Glykon van Alexander is meer te lezen op Livius.org, de website van historicus Jona Lendering.
Velen van jullie zullen bekend zijn met Steven Novella, een zeer actief scepticus bekend van een populaire podcast, uitstekende blogs en sceptische cursussen. Met zo’n scala aan activiteiten schopt hij regelmatig en terecht tegen het zere been van kwakzalvers of pseudowetenschappers. Helaas voelen sommigen van hen zich dusdanig in hun eer gekrenkt dat zij een rechtszaak tegen dr. Novella aanspannen in een poging de legitieme kritiek de kop in te drukken.
Recentelijk is Novella (met o.a. Science Based Medicine) aangeklaagd om een stuk dat op mei 2013 verscheen waarin hij de activiteiten van ene dr. Edward Tobinick onder een sceptisch vergrootglas heeft gelegd. Tobinick beweert dat een middel genaamd Enbrel de ziekte van Alzheimer of effecten van beroertes zou kunnen tegengaan. In zijn pompeus benaamde ‘Institute of Neurological Recovery’ (in feite een eenmanszaak, schrijft hij dit middel voor zonder dat daar degelijk onderzoek naar gedaan is. Dit laatste houdt hem echter niet tegen om flinke bedragen van kwetsbare mensen te vragen voor zijn dubieuze therapieën.
Novella ziet de rechtszaak met vertrouwen tegemoet, en meer details over de zaak zijn onder andere hier te vinden. Helaas is er voor zo’n rechtszaak veel geld nodig, en aangezien Novella niet in ‘the pocket of Big Pharma’ blijkt te zitten, kan hij wat financiële steun goed gebruiken. Daarom wil ik jullie graag wijzen op de speciaal voor dit doel opgezette legal defense fund: http://www.theskepticsguide.org/legaldefense
Een interview over de rechtszaak met Novella is te horen op een recente aflevering van de Rationally Speaking podcast.
De James Randi Educational Foundation (JREF) organiseert jaarlijks een groot skeptisch congres onder de naam The Amazing Meeting. Naast talloze lezingen en workshops is het inmiddels een traditie geworden dat iemand met een bijzondere claim voor het aanwezige publiek een gooi doet naar ‘het miljoen van Randi’, The Million Dollar Challenge. Ook dit jaar wist de organisatie weer iemand te vinden: ene Fei Wang, een Chinees die woont en studeert in Boston. Wang claimt dat hij met zijn rechterhand een bovennatuurlijke kracht kan uitzenden die op 30 centimeter afstand gevoeld kan worden.
De video is redelijk duidelijk, maar er valt wel te discussiëren over de opzet van deze test. Wie de test zelf te saai vindt om af te kijken, kan een stuk doorspoelen naar minuut 35, daar begint de evaluatie van de test en kan ook het publiek reageren.
In een stuk op de website van JREF legt Richard Saunders uit wat er allemaal aan voorbereiding aan deze test vooraf ging. Belangrijk is om te bedenken dat de uitdager en JREF deze opzet samen overeen gekomen zijn. Wat misschien niet zo duidelijk is, dat in deze test niet de miljoen dollar op het spel stond. Dat zou ook wel een beetje een grote gok zijn. Twee procent kans dat er minimaal 8 van de 9 pogingen als een succes voor Wang zouden worden geteld door puur toeval lijkt weinig, maar voor zo’n vrije kans op een miljoen dollar is het best aardig. Het ging hier dan ook om een preliminary test. Als de uitdager voor die test zou slagen, dan pas kan hij voor het volle miljoen gaan in een herhaling van dezelfde test.
Er is nog niemand geweest die een preliminary test succesvol heeft afgelegd. Er is overigens nog een mogelijkheid om de opzet tussen de preliminary en de formal test op punten aan te passen. De precieze voorwaarden voor de Million Dollar Challenge staan uiteraard op de JREF site. De JREF kan ook in bepaalde gevallen besluiten om meteen een formal test te doen en de preliminary test over te slaan, maar daar was in dit geval geen sprake van.
Is er leven na de dood? Kunnen we daar iets over zeggen? Waarom geloven mensen in leven na de dood? En… wat is leven na de dood eigenlijk? De Gentse filosoof Johan Braeckman gaf op 9 april dit jaar hierover een 2 uur durende lezing op de Universiteit van Gent als onderdeel van een serie lezingen over religie en skepticisme. Deze lezing is via de podcast ‘Kritisch Denken’ van Jozef Van Giel te beluisteren.
De podcast staat in vier delen op kritischdenken.info: deel 1, deel 2, deel 3, deel 4. Hieronder een samenvatting van deze lezing.
Inleiding
Braeckman stelt dat je a priori de vraag ‘Is er leven na de dood’ niet negatief kunt beantwoorden omdat je het niet-bestaan van iets niet kunt bewijzen. Hij stelt echter dat het niet aan degene is die NIET in leven na de dood geloven om te bewijzen dat er geen leven na de dood is, maar dat het aan degene is die er WEL in geloven om aan te tonen dat het inderdaad bestaat. In de lezing gaat hij een aantal ‘bewijzen’ voor leven na de dood kritisch bekijken. Braeckman stelt dat het in principe mogelijk is om empirisch vast te stellen of er leven na de dood is.
Definities
Braeckman begint met het formuleren van een aantal definities. Bij ‘dood’ besluit hij te kiezen voor een ondubbelzinnige dood zoals na crematie. Voor de definitie van ‘leven’ gaat Braeckman ervan uit dat iets dat ‘leeft’ zich reproduceert, een metabolisme heeft en een negatieve entropie (dus een bepaalde mate van orde). Hij concludeert dat als je deze definitie van ‘leven’ hanteert het zeer onwaarschijnlijk is dat er ‘leven’ na de dood is. Dus als er leven na de dood is, zal het een andere vorm moeten hebben dan wat biologisch als ‘leven’ gezien wordt. Anders word je geconfronteerd met vragen als: kan een geest/ziel een gezin stichten? Moet hij naar het toilet?. We moeten dus eerder kijken naar psychologisch ‘leven’ of een zogenaamde psychologische continuïteit na de dood. Dus de eigenlijke vraag is: bestaat mijn subjectieve zelf nog inclusief mijn geheugen, gedachten en karakter? Weet ik nog wie ik ben en ga ik de mensen die ik ken nog herkennen?
Theory of mind
De vraag dringt zich dan op: Kun je een geheugen hebben zonder een fysiek lichaam? Braeckman poneert dat de algemene menselijke intuïtie is dat dat zou moeten kunnen en dat daarmee de meeste mensen van nature dualisten zijn (dualisten maken een strikt onderscheid tussen lichaam en geest). Wetenschappelijk gezien is er echter veel meer bewijs voor de benadering dat bewustzijn een product is van de hersenen, zoals maagzuur een product is van de maag. Het feit dat we toch intuïtief iets anders geloven, verklaart Braeckman door te zeggen dat mensen over een zogenaamde ‘theory of mind’ beschikken en dat deze evolutionair gezien nuttig is. De ‘theory of mind’ is de veronderstelling dat iemand anders gedachten, verlangens en intenties heeft. Dit is ook de reden dat wij de hele dag bezig zijn met ‘mindreading’ om de gevoelens en intenties van anderen in te schatten. Als we het dus over leven na de dood hebben dan bedoelen we intuïtief dus of deze ‘mind’ er nog is na de dood.
Waarom geloven we in leven na de dood?
Waarom is het eigenlijk zo makkelijk voor mensen om zich een voorstelling te maken van leven na de dood? Sommigen zeggen dat dit komt omdat dit de angst voor de dood vermindert. Anderen zeggen dat dit wensdenken is. Maar iets wensen maakt het nog niet waar. De verklaring waarom mensen zich makkelijk kunnen voorstellen dat er leven na de dood is, is dat dit voortkomt uit de aangeboren ‘theory of mind’ die doorschiet. Het blijkt bijvoorbeeld dat zelfs kinderen die atheïstisch zijn opgevoed van nature dualistisch zijn en geloven dat als een dier honger had en toen dood ging, het nog steeds honger heeft.
Contradicties
Mensen die in leven na de dood geloven denken niet veel verder na over hoe dat er precies uitziet. Specifieke vragen leiden dan ook tot contradicties. Hoe ga je bijvoorbeeld geliefden terugzien? Als de 80-jarige zoals ze gestorven is met hetzelfde lichaam? Heeft ze kleren aan? Als iemand antwoordt ‘daar kunnen we niks over zeggen’ dan wordt een gesprek natuurlijk moeilijk. Het lijkt er echter op dat mensen in ‘leven na de dood’ de intuïtieve ‘geest’ toch weer met fysieke kenmerken gaan ‘aankleden’ waardoor deze contradicties ontstaan. Een ziel wordt bijvoorbeeld gezien als iets puur mentaals (dus niet materieel) maar zou wel pijn kunnen ervaren zoals branden in de hel. Of genot in de hemel. Is dat mogelijk zonder lichaam? Dat het lichaam een rol speelt in het leven na de dood speelt in veel culturen en religies een rol. Het idee dat er aangename en onaangename plekken zijn na de dood is echter een recente opvatting.
Drager
Een ander probleem met leven na de dood is dat er geen materialistische of energetische drager is waarin herinneringen en gedachten kunnen worden ‘opgeslagen’. Zonder drager is er geen informatie mogelijk.
Bewijzen voor leven na de dood
Reïncarnatie als bewijs voor leven na de dood is op zich een testbare hypothese. Er zijn bijvoorbeeld kinderen die op jonge leeftijd al bijzondere vaardigheden hebben (bijv. klassieke muziekstukken zeer goed kunnen spelen). Déjà vu en onder hypnose verkregen herinneringen aan een vorig leven worden ook aangehaald als bewijs voor reïncarnatie. Dit is uitgebreid onderzocht door Ian Stevenson. Hij heeft duizenden kinderen onderzocht die gereïncarneerd lijken te zijn. Hij heeft bijvoorbeeld een boek geschreven over kinderen met moedervlekken die tekenen uit een vorig leven zouden zijn (bijvoorbeeld een moedervlek op het voorhoofd als het kind een reïncarnatie zou zijn van iemand die in een vorig leven door het hoofd geschoten was). De voornaamste kritiek op het werk van Stevenson kwam van Paul Edwards. Edwards stelt dat Stevenson soms voorgelogen werd, last had van confirmation bias, en vrijwel alleen incidenten vond in gebieden waar in reïncarnatie geloofd werd. Daarnaast speelde waarschijnlijk mee dat kinderen ook vaak financieel gesteund bleken te worden door overlevenden van de gestorvenen. De conclusie van Edwards is dat het onderzoek van Stevenson het anekdotische niveau niet overschrijdt.
Daarnaast is het – gezien ‘Ockham’s scheermes’ – niet ‘economisch’ om reïncarnatie erbij te halen om deze gevallen te verklaren. Ockham’s scheermes stelt namelijk dat de meest eenvoudige verklaring (waarvoor de minste aannames nodig zijn) waarschijnlijk de juiste is. Reïncarnatie roept meer vragen op dan ze beantwoordt.
De ziel
Een andere benadering is dat men op zoek gaat naar de ziel zelf. Descartes deed al een poging door te zeggen dat de ziel in de pijnappelklier (hypofyse) zetelt. Duncan Macdougall heeft in de 20ste eeuw experimenten gedaan omdat hij veronderstelde dat als de ziel bestond, deze een plaats zou moeten innemen en dus ook gewicht zou moeten hebben. Uit z’n eerste observatie kwam hij op een meting van 21 gram. Verdere observaties liepen echter ver uiteen.
Spiritisme
Een andere manier is kijken naar spritisme (mediums die contact leggen met de doden). Vroeger werkten mediums met klopgeluiden of bellen. Een voorbeeld hiervan waren de zusters Fox. Het bleek dat een van de zussen een knakkend/kloppend geluid kon maken met haar grote teen. Uiteindelijk zijn deze zusjes wel ontmaskerd. Dit is voor de echte gelovers echter geen reden om niet meer in geesten te geloven. Hedendaagse mediums zijn voor het grootste gedeelte ook al ontmaskerd als bedriegers maar ook dat lijkt niets af te doen aan hun populariteit.
Mediums doen over het algemeen aan hot reading (kennis vooraf) of cold reading (veel algemene zaken vertellen en vervolgens op basis van de reacties kijken wat juist is). Daarnaast vergeten mensen de missers en onthouden ze de correcte beweringen. Ook de experimenten van Forer waarbij proefpersonen een generieke horoscoop verstrekt werd en waarbij vervolgens 80% aangaf dat het een exacte beschrijving van hun persoonlijkheid was, laten zien dat mensen snel algemene beweringen accepteren als persoonlijk waar.
Signalen
Er zijn mensen die denken dat ze signalen krijgen van mensen die reeds overleden zijn. Zo denkt de vrouw van André Hazes dat zij telkens niet toevallig met het getal 2309 (de sterfdag van Hazes) wordt geconfronteerd. Wat zij niet beseft is dat als je op dit soort dingen let, je ze vaker gaat zien. Harry Houdini heeft voor zijn dood met zijn vrouw afgesproken om contact met haar op te nemen als dat mogelijk was maar zijn vrouw heeft geen signalen hiervoor gevonden.
Ouijabord
Het schuiven van een glas op een Ouijabord wordt ook gezien als bewijs voor geesten. Echter de beweging van het glas kan verklaard worden door het ideomotorisch effect (onbewuste beweging door de personen zelf). Als het bord namelijk wordt omgedraaid zonder dat de betrokken personen dit weten, worden er antwoorden gegeven op basis van de oude situatie. Als de mensen geblinddoekt worden komen er onzinnige antwoorden.
Bijna-doodervaringen
Het zien van geliefden, het overzien van het leven en uit het lichaam treden zijn kenmerken van bijna-doodervaringen. Braeckman stelt dat drugs, anesthesie,
hersenchirurgie, G krachten (zoals gevechtspiloten die ervaren) vergelijkbare ervaringen kunnen veroorzaken. Uittredingen zijn zelfs via virtual reality op te wekken.
Conclusie
Leven na de dood (in psychologische zin) is niet uit te sluiten maar met de huidige stand van de kennis ligt de bewijslast bij de ‘believers’. Het bewijs dat op dit moment naar voren gebracht wordt, is niet voldoende voor de wetenschappelijk gemeenschap. Het is niet dat men het niet WIL geloven echter leven na de dood is een buitengewone bewering die ook buitengewoon sterk bewijs vraagt.
Hoe komt het dan dat er toch zoveel mensen in geloven? Zoals eerder gezegd kan dit verklaard worden door de menselijke psyche die met de ‘theory of mind’ het makkelijk maakt om een stapje verder te gaan en te geloven in het blijven bestaan van het geestelijke ook al is het lichaam verdwenen.
De podcast staat in vier delen op kritischdenken.info: deel 1, deel 2, deel 3, deel 4.