Kloptdatwel?

Skepticisme

Kritisch denken

by 2 Comments

Kritisch denken 1
Uit de lezing van Kernan Coleman

Kernan Coleman, creative director van Ranch 7 legt in deze ignite lezing (5 minuten) uit waarom hij het magische denken heeft afgezworen en kritisch denker / skepticus is geworden. De lezing is humoristisch en met de zelfspot waar Amerikanen zo goed in zijn. Hij begint de lezing met:

‘The word skeptic is often confused with the word cynic or asshole’

Maar hij legt dan uit dat dat niet noodzakelijk waar is. Skepticisme staat gelijk aan kritisch denken. Kritisch denken voorkomt dat je in de luren wordt gelegd, en gelukkig:

‘Contrary to popular belief you can still love kittens’.

Daarna legt legt Coleman in hoog tempo een aantal basisuitgangspunten voor kritisch denken uit. Die licht hij toe met persoonlijke voorbeelden. Hij begint met een citaat van Richard Feynman:

‘The first principle is that you must not fool yourself and you are the easiest person to fool’


http://www.youtube.com/watch?v=Ii6BJKwmaUY

Rare apparaten

by 2 Comments

Op de website van Skepp, de Belgische skeptische organisatie, houdt Roeland Heeck een lijst bij waarin zoveel mogelijk apparaten zijn opgenomen waarover rare claims worden gedaan. Uit de leeswijzer:

Dat er zoveel “rare apparaten” zijn komt omdat Nederland (België ook) geen toets kennen op de werkzaamheid van apparatuur. Een fabrikant kan zelf verklaren dat zijn medisch apparaat veilig is en verkrijgt daarmee een CE-certificaat. Maakt hij zijn product op een constante betrouwbare manier dan valt een ISO-900x certificaat te behalen. Dat alles zegt nog steeds niets over de werkzaamheid van de meestal simpele apparatuur, want ook mijn wandelstok valt onder de soort “medische apparatuur” die ik “rare apparaten” noem, als zou worden gesuggereerd dat er een ziekte mee viel te diagnosticeren of genezen of voorkomen. Een LED-zaklampje heeft vast een CE-certificaat, maar wanneer en hoe suggereer je dat het “medisch” kan worden ingezet ? Dat doe je met een verkoopverhaal zoals bij de BIOSTABIL, in feite een magneetje aan een koordje, dat mensen doet geloven dat ze precies zó worden beïnvloedt als hun lichaam “vraagt”.

Op 22 november 2010 schreef ik samen met Agnes Tieben over ons bezoek aan de Internationaal Therapeut 2010 beurs. Daar kwamen we ook wat rare apparaatjes tegen, bijvoorbeeld:

De PTD Personal Therapie Device, je eigen therapiebegeleider, is uitgerust met ruim 300 programma’s, die in te zetten zijn bij zeer uit eenlopende klachten.

Ook dit apparaat staat in de lijst, Skepp schrijft er het volgende over:

Volgens de folder van november 2010:
De PTD zendt energiegolven uit die de eigen genezende vermogens van het lichaam stimuleren en positief beïnvloeden. Cellen gaan weer op de juiste manier met elkaar resoneren, waardoor het lichaam in balans komt en zelf in staat is klachten of symptomen te verlichten of zelfs te verhelpen.

Iedereen die weet hoe een afstandsbediening werkt, kan overweg met dit zelfhulpapparaat. . . .

Reactie Skepp:
Zolang niet is aangetoond dat de PTD ook maar het geringste effect heeft is het gezond het effect niet hoger aan te slaan dan van een afstandsbediening.

Zoek hier zelf apparaten op in de lijst.

Met dank aan Marie Prins voor deze tip.

De 10^23 actie + Spijkers met Koppen

by 44 Comments

In 25 landen vond vanochtend, 5 februari, precies om 10:23 een protestactie plaats tegen homeopathie. Zo ook in Amsterdam. Precies om 23 over 10 slikten 25 leden van Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij een enorme dosis homeopathische middelen. Zelf nam ik 80 granules van Sulphur C200 en een halve liter Arsenicum Jodatum C200 hielp me met doorslikken.

Deze actie is bedoeld als protest tegen de beslissing van het Europese Parlement om homeopathische middelen te erkennen als geneesmiddel. Serieus onderzoek laat zien dat homeopathie niet werkt. Dat kan ook niet, want vaak worden de homeopatische middelen zo sterk verdund dat er zelfs niet meer één molecuul van de werkzame stof in is terug te vinden. Als een stof meer dan 10 tot de macht 23 wordt verdund, dan is er niets meer van over. Het motto van de actie 10^23 is ‘Homeopathy, there’s nothing in it’.

De actie begon om 9:00 met een actieontbijt bij één van de organisatoren, Catherine de Jong (bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij). Ook Martijn ter Borg (VtdK) en Gert Jan van ’t Land (Skepsis) waren aanwezig. Bij Catherine in de keuken werden nog de nodige homeopathische mengsels verdund en geschud op de door Hahnemann voorgeschreven wijze (Hahnemann is de ‘ontdekker’ van de homeopathie en is van mening dat het schudden moet gebeuren door de flesjes op een boek met een leren kaft te slaan). Na deze werkzaamheden vertrokken we met tassenvol homeopathische middelen per tram naar de Torensluis in Amsterdam. Daar kwamen we 10:00 aan. Met flinke stormwind om de oren en onder toeziend oog van het standbeeld van Multatuli bereidde een groep van circa 25 aanhangers van de Vereniging tegen de Kwakzalverij en Skepsis zich voor op het moment van 23 over 10. Multatuli, zelf lid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, keek tevreden toe en stond toe dat we zijn sokkel gebruikten om ons medicijnenkabinet uit te stallen.

De 10^23 actie + Spijkers met Koppen 2
Homeo-bar

Er waren inmiddels ook de nodige journalisten aanwezig, o.a. van het Parool, De Volkskrant, RTV Noord Holland en Straatnieuws. Precies op het juiste tijdstip sloegen de 25 actievoerder grote hoeveelheden homeopathische middelen naar binnen. Het was behoorlijk fris, en daarom waren sommigen blij met een flesje homeopathische middelen die in alcohol waren opgelost. Zo’n hartversterkertje ging er wel in bij die kou. Zelf nam ik 80 granules van Sulphur C200 en een halve liter Arsenicum Jodatum C200 hielp me met doorslikken. Nu ik dit artikel schrijf, een halve dag later, voel ik me nog steeds hetzelfde als toen ik vanochtend opstond (namelijk een beetje brak, ik vierde gister m’n verjaardag ;)).

De 10^23 actie + Spijkers met Koppen 3
Bottoms up!

(Een fotograaf en filmer hebben alles vastgelegd. Wat je op deze pagina ziet is slechts een voorproefje. Binnenkort kun je op kloptdatwel.nl de beelden zien.)

Het leukste van de actie zelf voor mij was dat ik eindelijk eens de homeopathische middelen kon proeven. De granules (pilletjes) smaken… naar suiker! Ik moest denken aan beschuit-met-muisjes alleen zonder het beschuit. Dit spul kan zo op je brood. Dan heb je meteen het duurste broodbeleg ooit, met 12,50 per 80 korreltjes. De homeopathische vloeistoffen zijn natuurlijk niet te onderscheiden van een slok kraanwater.

Vervolgens vertrok ik rond 11:00 naar Utrecht waar ik om 12:00 werd verwacht in de uitzending ‘Spijkers met Koppen’ van Felix Meurders en Dolf Jansen. In de uitzending (live!) kreeg ik de gelegenheid om de actie uit te leggen. Ik had wel een beetje plankenkoorts maar dat verdween toen ik aan tafel zat in de uitzending. Dolf vond de 10^23 actie erg grappig en vroeg me hoe ik me voelde, dat was natuurlijk prima. Hij vond wel dat ik er wat bleekjes uit zag, misschien had ik m’n verjaardag toch even moeten verzetten. In de uitzending was ook Liesbeth Ellinger die met mij in debat ging over homeopathie. Zij werkt als homeopathische dierenarts en schreef onlangs dit bericht getiteld ‘Goeie grap’ in reactie op onze 10^23 actie.

Door haar bericht wisten we ongeveer wat haar argumenten waren. Zoals dat een overdosis niet erg zou zijn.

Skeptici denken een mooie stunt gevonden te hebben om te bewijzen dat homeopathie niet werkt: op 5 februari  gaan ze op de Dam een LITER van een homeopathisch middel opdrinken. Met de gedachte, dat dit HEEL veel van een homeopathisch middel is. Ik moet ze teleurstellen. Ze kunnen net zo goed een klein slokje nemen. Dat heeft hetzelfde effect. Als ze WEL effect willen zien, dan zullen ze dagelijks een klein slokje moeten nemen. En dan nog werkt het alleen, als het middel ook bij die persoon past, een homeopathisch geneesmiddel wordt bij de individuele patiënt gekozen. Geef je het foute middel, dan gebeurt er niets. Helaas.

Wij weten ook wel dat een overdosis geen effect heeft. Een kleine dosis ook niet. En ook niet als het bij de persoon past. Maar waar het om gaat is dat volgens hun eigen Organon (zeg maar de bijbel van homeopaten) op paragraaf 276 staat dat het wél schadelijk is.

(…) a medicine, even though it may be homœopathically suited to the case of disease, does harm in every dose that is too large, the more harm the larger the dose, and by the magnitude of the dose and in strong doses’ it does more harm the greater its homœopathicity and the higher the potency selected (…).

Een standaard argument wat niet in haar ‘goeie grap’ stond maar wel vaak gebruikt wordt door homeopaten is dat het placebo effect bij dieren niet zou bestaan en dat een effect daarom wel een bewijs van werkzaamheid moet zijn. Het leek me handig om dat argument voor te zijn door er alvast een stukje over online te zetten.

Dat bleek een handige zet want ze begon er inderdaad over. Ze zei dat homeopathie bij dieren werkt omdat er bij dieren geen placebo-effect  is, dat klopt dus niet – bij dieren is er ook een placebo-effect. Hierdoor kon ik ook mooi noemen dat vanaf half één op Kloptdatwel een stuk staat over placebo-effect bij dieren. Dolf pakte dit op en vroeg om dit te lezen na twee uur (dan is de uitzending van Spijker met Koppen afgelopen). Ook verwees zij naar haar onderzoek bij varkens en vertelde ze dat het schudden van de stof er voor zorgt dat het water iets onthoudt. Er is echter geen enkel wetenschappelijk bewijs voor deze ideeën.

Homeopaten voeren vaak als bewijs aan dat er onderzoeken zijn die de werkzaamheid van homeopathie ondersteunen. Dat kan echter makkelijk worden verklaard door de statistiek die bij medicijnenonderzoek veelal wordt gebruikt. Veel onderzoeken werken met een betrouwbaarheidsmarge van 95%. Dat betekent dat automatisch dat 1 op de 20 onderzoeken een zgn. vals-positief resultaat oplevert. Je kunt dus beter letten op de grote hoeveelheid onderzoeken die geen enkel resultaat van homeopathische middelen laat zien!

Mevr. Ellinger gaf me nog twee onderzoeken. Ik hoop ze binnenkort eens te kunnen bespreken.

Je kan de hele uitzending hier vinden (vanaf minuut 30 ongeveer). De player hieronder speelt alleen het fragment waar ik in voorkom.

Als de player niet werkt klik dan deze link.

De 10^23 actie + Spijkers met Koppen 4
Bedankje van Spijkers met Koppen. Graag gedaan!

N.B.: ik hoef natuurlijk niet te vertellen dat het prima gaat met iedereen die vandaag aan de 10^23 actie heeft meegedaan. Ik voel me nog steeds even goed (brak… ;)).

[flickr-gallery mode=recent]

http://www.youtube.com/watch?v=XuUG5Vvz1Pc

4e spreker Skepsis-congres 2010: Jan-Willem van Prooijen

by 2 Comments

4e spreker Skepsis-congres 2010: Jan-Willem van Prooijen 5
Jan-Willem van Prooijen is de laatste spreker van het Skepsis-congres 2010: de psychologie van het geloof in complottheorieen.

Dit bericht is eerder gepubliceerd op 26-11-2010. UPDATE 28-01-2011: onderaan de pagina staat de video van deze presentatie samen met de gebruikte powerpoint presentatie.

Dit is een samenvatting van de lezing:

De psychologie van het geloof in complottheorieën.

Jan-Willem van Prooijen is Associate professor aan de Vrije Universiteit van Amsterdam

In deze lezing gaat Jan-Willem van Prooijen in op de psychologische aspecten van het geloof in complotten. Daarbij is het niet relevant of een complottheorie waar is of niet: het gaat om hoe en waarom mensen in complotten geloven, vooral om welke psychologische factoren mensen gevoelig maken voor geloof in complottheorieën.

Van Prooijen verstaat onder een complottheorie: de verdenking dat een bedreiging van de sociale orde opzettelijk gepland en uitgevoerd werd door een kwaadaardig complot, vaak van legitieme autoriteiten of instituten. Een complottheorie ontstaat vooral na bedreiging van de sociale orde; deze bedreiging kan reëel en objectief zijn, maar ook irreëel en subjectief.

De 2 hoofdstellingen van Van Prooijen zijn:
1.  Complottheorieën zijn psychologisch gezien functioneel: mensen hebben behoefte om betekenis te verlenen aan stressvolle sociale gebeurtenissen en complottheorieën komen tegemoet aan deze behoefte.
2.  Complottheorieën zijn een reactie op grote maatschappelijke gebeurtenissen: mensen zoeken voor een groot gevolg graag naar een grote oorzaak.

Uit onderzoek blijkt (Whitson & Galinsky, 2008; Science) dat onzekerheid en gebrek aan controle de behoefte om betekenis te verlenen versterken. Mensen zien eerder onterecht patronen nadat ze een situatie in herinnering hebben geroepen waarin ze geen controle hadden. Uit ander onderzoek blijkt dat het identificeren van specifieke, benoembare vijanden effectiever is in het reduceren van angst dan het erkennen van het bestaan van toeval. Mensen vrezen toeval meer dan onrechtvaardigheid.

Van Prooijen heeft samen met anderen een vijftal studies uitgevoerd, waarvan hij de resultaten kort belicht. Voor de toehoorders is het wel even goed opletten, want in de getoonde statistieken begint de schaal van de staafjes niet bij 0!

Studie 1: Noord-Zuidlijn in Amsterdam
Insteek: manipulatie van controle.

Dit onderzoek had dezelfde opzet als dat van Whitson & Galinsky en besloeg o.a. vragen over corruptie bij gemeenteraadsleden. In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf hadden gedacht aan een situatie met veel controle, een situatie met weinig controle, of een controleneutrale situatie.

De waargenomen immoraliteit van een autoriteit blijkt een goede indicator voor geloof in complottheorieën te zijn. Wanneer iemand als moreel goed wordt gezien, is complotdenken minder aan de orde. Denk bijv. aan de gestegen populariteit van George W. Bush na de aanslagen van 11 september 2001, of het geloof in God na rampspoed. Immoraliteit is zelfs een randvoorwaarde voor complotdenken. Oftewel gebrek aan controle leidt tot geloof in complotten mits de betreffende autoriteit als immoreel wordt gezien.

Studie 2: Aanslagen van 11 september 2001 (‘9/11’)
Insteek: behoefte aan structuur.

Dit onderzoek besloeg vragen over de regering van George W. Bush en onderzocht de invloed van de behoefte aan structuur, het kunnen omgaan met onzekerheid. De correlatie tussen waargenomen immoraliteit en geloof in complotten bleek sterker voor mensen die behoefte aan structuur hebben.

Studie 3: Westerse oliemaatschappijen
Insteek: manipulatie van moraliteit.

Dit onderzoek besloeg vragen over westerse oliemaatschappijen en de oorlog in Irak. Vooraf hadden mensen een stuk te lezen gekregen waarin westerse oliemaatschappijen als moreel of juist als immoreel werden afgeschilderd. In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf hadden gedacht aan een situatie met weinig controle of een controleneutrale situatie.

Uitkomst: combinatie onzekerheid + immoraliteit = complotdenken.

Studies 4 en 5: Het ongeluk van ‘Yayi Godo’ uit Benin
Insteek: manipulatie van emotionele betrokkenheid.

Yayi Godo is een fictief persoon in een fictief krantenbericht in studie 4. Godo is oppositieleider in Benin en krijgt een auto-ongeluk. De mate van dreiging in het bericht kon zijn: groot (Godo overlijdt) of klein (Godo herstelt). In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf het subjectieve perspectief hadden genomen van Godo zelf of afstand hadden genomen voor een objectieve beschrijving.

Uitkomst: combinatie subjectief perspectief + grote dreiging = complotdenken.

De opzet van studie 5 was gelijk aan die van studie 4, maar dan met het perspectief van een inwoner van Benin i.p.v. Godo zelf. Dit lost het mogelijke probleem op van het moeten nemen van het perspectief van een overleden persoon. De uitkomst is gelijk aan die van studie 4.

Ten slotte
Er dient zich een nieuwe onderzoeksvraag aan: Hoe kunnen we complotdenken tegengaan? De hypothese is dat transparantie helpt. Ter afsluiting geeft Van Prooijen daarom ‘openheid van zaken’ en laat weten dat zijn onderzoek gefinancierd werd door de CIA, MI6, de Mossad en het Nederlandse ministerie van Defensie. Dus in hoeverre wij hem kunnen geloven…

 

3e spreker Skepsis-congres 2010: Stef Aupers

by 1 Comment

3e spreker Skepsis-congres 2010: Stef Aupers 6
Stef Aupers geeft als 3e spreker tijdens het Skepsis-congres 2010 zijn presentatie: De paranoïde samenleving

Dit bericht is eerder gepubliceerd op 25-11-2010. UPDATE 21-01-2011: onderaan de pagina staat de video van deze presentatie samen met de gebruikte powerpoint presentatie.

Dit is een samenvatting van de lezing:

“De paranoïde samenleving, naar een sociologie van de complottheorie”

door Stef Aupers, universitair hoofddocent aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam

Paranoia
DSM-IV, het classificatiesysteem dat door de meeste hulpverleningsinstellingen gebruikt wordt om vast te stellen of sprake is van een psychiatrische stoornis, omschrijft een paranoïde persoonlijkheidsstoornis als volgt:

“Een diepgaand wantrouwen en achterdocht ten opzichte van anderen waardoor hun beweegredenen worden geïnterpreteerd als kwaadwillig (…)”.

Op het moment dat veel mensen deze eigenschap vertonen en de samenleving erdoor verandert, wordt het onderwerp van sociologisch onderzoek. Of een samenzweringstheorie nu waar is of niet, is voor een socioloog niet relevant; het gaat erom wat mensen voor waar houden en hoe die ‘waarheid’ verklaard kan worden vanuit bredere maatschappelijke ontwikkelingen.

Collectief wantrouwen
Dat complottheorieën niet iets zijn van de laatste eeuwen, bleek al uit het overzicht dat Jan Willem Nienhuys gaf, maar hoe komt het nu dat complottheorieën dusdanige vormen aannemen dat men zelfs kan spreken van een paranoïde samenleving? Volgens het SCP is 60% van de Nederlanders het eens met de stelling “Tegenwoordig weet je echt niet wie of wat je moet vertrouwen”. Tegelijkertijd geeft men aan dat het persoonlijk goed gaat maar met de samenleving slecht. Voorwaarde voor de ontwikkeling van complottheorieën is de aanwezigheid van wantrouwen, met name wantrouwen ten opzichte van overheden. In de Verenigde Staten is wantrouwen ten opzichte van de overheid gegroeid van 20% in 1964 naar 75% in 1998. Zo’n 80% gelooft dat de overheid van de VS informatie achterhoudt over buitenaardse wezens en voor 9/11 staat het percentage op 42%. Europa vertoont een vergelijkbare tendens. Wie herinnert zich niet de Mexicaanse griep waarover het gerucht ging dat in het vaccin vergif zat en dat de overheid het H1N1-virus zelf geproduceerd had?

Het feit dat sommige complotten wél waar zijn (denk aan Watergate) maakt het er niet makkelijker op.

Van ‘secure paranoia’ naar ‘insecure paranoia’
In de maatschappij was het tijdperk van ‘secure paranoia’ overzichtelijk: er was sprake van ‘exotische, gevaarlijke buitenstaanders’ die als groep te lokaliseren was en daardoor te bestrijden. Denk bijvoorbeeld aan geheime genootschappen, de communisten, de Joden et cetera.

‘Insecure paranoia’ is als fenomeen ongrijpbaarder en daardoor gevaarlijker. De eigen instituties en de eigen elite zijn niet meer te vertrouwen; er is geen sprake meer van één groep maar van verschillende (coalities van) ‘samenzweerders’.

Absolute kennis is problematisch
De positie van ‘autoriteiten’ in de maatschappij is ook veranderd; de tijd van absolute autoriteiten is voorbij. Dit geldt voor de autoriteit van de kerk, voor de autoriteit van personen en in toenemende mate ook voor de autoriteit van de wetenschappelijke kennis. ‘De’ expert bestaat niet meer. Via het internet wordt veel zinnigs en onzinnigs verspreid en iedereen heeft er een mening over. Kortom: er is sprake van een informatiechaos. Complottheorieën streven naar de waarheid, maar dragen eerder bij aan verwarring.

Sociale systemen zijn ondoorgrondelijk
Globalisering heeft een einde gemaakt aan overzichtelijke overheden. De afstand is groot en inzicht in de werking klein. Men raakt vervreemd van het systeem en vreest de almacht ervan. Wantrouwen is er ook ten opzichte van de werking van de financiële markt; ook die is ongrijpbaar hetgeen onzeker maakt. Wantrouwen is zoals gezegd een voorwaarde voor de ontwikkeling van complottheorieën maar hoeft niet per definitie uit te monden in paranoia. Er blijft voor sociologen genoeg werk aan de winkel.