Kloptdatwel?

Pseudowetenschap

Databank uitspraken Reclame Code Commissie

by 26 Comments

reclamecodecommissielogoWie wil klagen over misleidende reclame kan bij de Reclame Code Commissie (RCC) terecht. Al eerder is stap voor stap aangegeven hoe dat in z’n werk gaat. Bij het indienen van een klacht kan het helpen om, indien mogelijk, te verwijzen naar eerdere uitspraken van de RCC over soortgelijke reclame-uitingen. De RCC heeft namelijk al vele advertenties en andere reclames beoordeeld over absurde therapieën, rare apparaten, dubieuze behandelingen en onzinnige kuren. Alle RCC-uitspraken vanaf 2007 zijn op de website van de RCC te vinden. De gebruikte zoekmachine is echter niet altijd even gebruiksvriendelijk. Daarom is hier op Kloptdatwel? een databank gemaakt met diverse voor skeptici relevante uitspraken, netjes gesorteerd op onderwerp. Doorgaans is de therapie of het apparaat het onderwerp, maar een enkele keer wordt de aandoening die men claimt te kunnen genezen genoemd (bijv. KANKER of PIJN). Sommige uitspraken staan onder meerdere onderwerpen vermeld.

Bij iedere in deze databank opgenomen uitspraak wordt eerst een samenvatting van de bestreden reclame-uiting gegeven. Daarna wordt aangeven wat de ‘uitslag’ van de zaak was en wordt de uitspraak samengevat. Eventueel volgt daarna nog extra informatie, zoals links naar relevante artikelen of een kort commentaar. Ook worden waar mogelijk links gegeven naar de databank Rare Apparaten van Roeland Heeck.

Voor de goede orde: veel van de tekst in deze databank is gewoon overgenomen uit de uitspraken van de RCC zelf. De databank bevat dus weinig origineel werk, maar beoogt het vele werk van de RCC overzichtelijk te maken. De databank kan niet alleen helpen bij het indienen van nieuwe klachten, maar ook bij de skeptische voorlichting over onderwerpen die reeds bij de RCC aan de orde zijn geweest. Uiteraard is dit allemaal work in progress; er worden in de toekomst nog meer uitspraken toegevoegd en suggesties voor toevoegingen zijn altijd welkom.

INHOUD

ACUPUNCTUUR/TRADITIONELE CHINESE GENEESKUNDE [NAAR UITSPRAKEN]
Prikken met echte naalden in denkbeeldige punten in al even denkbeeldige energiebanen (‘meridianen’) om de nog denkbeeldigere levensenergie (‘chi’) weer te laten stromen als die geblokkeerd is. Dit alles wordt aangevuld met behandelingen met Chinese kruiden en massages. Helpt volgens de behandelaars zo’n beetje overal tegen.

AFSLANKEN [NAAR UITSPRAKEN]
Pillen, poeders en drankjes voor wie geen zin heeft in een gezonder dieet en meer beweging. Succes helaas niet gegarandeerd.

ALCACHOFA DE LAON [NAAR UITSPRAKEN]
Afvallen door middel van artisjokharten. Bekend van de spotjes op TV, maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat het ook werkt.

BACHBLOESEMS [NAAR UITSPRAKEN]
Door de homeopaat Edward Bach (1886-1936) ontwikkelde remedies op basis van bloemen. Deze hebben veel weg van homeopathie: er zit niets in en het werkt ook niet.

BEMER [NAAR UITSPRAKEN]
Matje dat de bloedcirculatie zou verbeteren en daarmee allerhande lichamelijke klachten zou verhelpen.

BIORESONANTIE EN AANVERWANTE ENERGETISCHE BEHANDELINGEN [NAAR UITSPRAKEN]
Reeks van theorieën en behandelwijzen waarin ervan wordt uitgegaan dat ziekte het gevolg is van een verstoring van de natuurlijke elektromagnetische trillingen of frequenties in het lichaam. Of zoiets. Met behulp van peperdure apparaten met namen als BICOM, E-Lybra en dergelijke zouden deze trillingen/frequenties kunnen worden gemeten en gecorrigeerd, waardoor de patiënt energetisch weer in evenwicht wordt gebracht. Aanhangers van de bioresonantie en aanverwante therapieën zien overal toepassingsmogelijkheden en menen dat ze hun tijd ver vooruit zijn.

BIOSTABIL [NAAR UITSPRAKEN]
Koelkastmagneet van Bruno Santanera die tegen allerhande kwalen zou helpen. Destijds op TV aangeprezen door de arts Roy Martina en Tineke de Nooij.

CEASE-THERAPIE [NAAR UITSPRAKEN]
Door de homeopaat Tinus Smits (1946-2010) bedachte behandelwijze die gestoeld is op twee leugens: dat vaccins autisme kunnen veroorzaken en dat vaccins in homeopathische (of isopathische; de homeopaten weten het zelf ook niet) verdunning uitkomst kunnen bieden. CEASE staat voor Complete Elimination of Autistic Spectrum Expression. Ook – volgens homeopaten – geschikt voor de behandeling van allerhande andere aandoeningen die homeopaten wijten aan reguliere medicijnen, de pil, aspartaam, e-nummers, GMO’s etc.

CHIROPRAXIE [NAAR UITSPRAKEN]
Door de Amerikaanse kruidenier D.D. Palmer (1845-1913) bedachte behandelwijze die ervan uitgaat dat wervelscheefstand de oorzaak van vele ziektes is. Door het manueel ‘rechtzetten’ van de wervels verdwijnen de klachten als sneeuw voor de zon. Daarbij gaat het niet alleen om rug- en nekpijn, maar ook om doofheid, hartproblemen, ADHD, kolieken bij baby’s, oorontstekingen, bedplassen etc.

DETOXEN [NAAR UITSPRAKEN]
Het verwijderen van afvalstoffen uit het lichaam. Normaal gesproken doen uw nieren, lever en longen dat, maar slimme adverteerders maken u wijs dat die dat niet alleen kunnen.

ECHINACEA [NAAR UITSPRAKEN]
Meestal is bedoeld de rode zonnehoed (echinacea purpurea). Paradepaardje van A. Vogel dat zou helpen tegen verkoudheid.

E-NUMMERS [NAAR UITSPRAKEN]
De ‘E’ van Eng. Goedgekeurde toevoegingen aan voedsel waarover allerhande horrorverhalen de ronde doen.

HOMEOPATHIE [NAAR UITSPRAKEN]
Door de Duitser Samuel Hahnemann (1755-1843) bedachte behandelwijze die is gebaseerd op het similiaprincipe: het gelijkende geneest het gelijkende. Beter bekend vanwege het feit dat homeopathische middelen doorgaans zo extreem verdund zijn dat er geen molecuul van de uitgangsstof meer in te vinden is. Homeopaten noemen dit potentiëren en menen dat het schudden na het verdunnen essentieel is. Skeptici menen dat dit soort zinloze rituelen de homeopathie alleen maar belachelijker maken.

KANKER [NAAR UITSPRAKEN]
Ernstige ziekte die helaas soms niet te genezen valt. Mede daardoor zijn kankerpatiënten een aantrekkelijk doelwit voor goedgelovige, zichzelf schromelijk overschattende alternatieve behandelaars en regelrechte profiteurs.

KRULLAARDS PERFECT RESET [NAAR UITSPRAKEN]
Apparaat dat bekkenscheefstand zou kunnen verhelpen en daardoor ook rug- en nekklachten. Bedacht door fysiotherapeut Rob Krullaards.

MAGNEETTHERAPIE [NAAR UITSPRAKEN]
Verzamelterm voor allerhande therapieën, objecten en apparaten die gemeen hebben dat zij heilzame, geneeskrachtige effecten toeschrijven aan behandeling met magneten en magneetvelden.

MICROBIOTICUM [NAAR UITSPRAKEN]
Kruidenmiddel dat de weerstand van rundvee zou verhogen.

MIRACLE MINERAL SUPPLEMENT (MMS) [NAAR UITSPRAKEN]
Industrieel bleekmiddel dat volgens de sekte Genesis II Church van Jim Humble iedere aandoening zou kunnen genezen.

PIJN [NAAR UITSPRAKEN]
Symptoom als gevolg van een aandoening, soms de aandoening zelf, en lang niet altijd gemakkelijk te behandelen.

Q10 (SUPPLEMENT/CO-ENZYM) [NAAR UITSPRAKEN]
Supplement dat nogal eens als wondermiddel wordt aangeprezen.

RAIN-SUPPLEMENTEN [NAAR RELEVANT ARTIKEL]
Zakjes geperste zaden die met veel mooie plaatjes en praatjes worden gepromoot. Voordelen voor de gezondheid zijn nooit aangetoond, maar een lege beurs is gegarandeerd.

REFLEXOLOGIE [NAAR UITSPRAKEN]
Theorie die ervan uitgaat dat lichaamsdelen worden weerspiegeld in de handen en voeten. Door te drukken op bepaalde reflexpunten worden klachten verholpen. Beweert men.

SEKSUALITEIT [NAAR UITSPRAKEN]
Voor als het met de bloemetjes en bijtjes niet zo wil lukken.

STOPPEN MET ROKEN [NAAR UITSPRAKEN]
Allerhande vermeende oplossingen voor wie de tabak voorgoed wil afzweren.

STRALINGSANGST [NAAR UITSPRAKEN]
Angst voor de elektromagnetische velden van mobiele telefoons, WiFi-routers, zendmasten, hoogspanningskabels, slimme meters e.d. We zouden er allerhande kwalen door oplopen en moeten er dus tegen beschermd worden, zo menen de antistralingsprofeten.

TANCOSAN [NAAR UITSPRAKEN]
Kruidendrankje dat de weerstand zou verhogen, maar vanwege het ontbreken van enig bewijs voor die bewering voornamelijk weerstand opriep.

VACUÜMTHERAPIE [NAAR UITSPRAKEN]
Beenklachten zouden verholpen worden met behulp van een vacuümtank.

XLENS [NAAR UITSPRAKEN]
Dure gekleurde brillen tegen dyslexie.

 

Cammaerts en Johansson doen Deens tuinkersexperiment over – nog knulliger dan de scholieren

by 8 Comments

Engels - UK vlag 30x24Bijna twee jaar terug gingen de schokkende resultaten van het ‘Deense tuinkersexperiment’ het Internet over: middelbare schoolleerlingen lieten zien dat tuinkers die gekweekt werd in de buurt van Wi-Fi routers veel minder goed groeide. Vooral de foto’s waarin een fris groen, onbestraald, bakje tuinkers werd getoond naast een groezelig, bestraald, bakje leken boekdelen te spreken. Buitenlandse wetenschappers waren onder de indruk van het experiment en drongen aan op herhaling. Twee van hen publiceerden onlangs hun replicatie en die is nog knulliger is dan het experiment van de scholieren.

Wat er mis was met het oorspronkelijke experiment heb ik uiteen gezet in: Experiment met tuinkers en Wi-Fi – Wel prijs, maar niet zo’n best onderzoek. De belangrijkste problemen waren het gebrek aan blindering en de niet afdoende controle van de omstandigheden. Voor een scholierenonderzoekje helemaal niet zo’n probleem, maar de manier waarop in eerste instantie hun docent en vervolgens die ‘buitenlandse wetenschappers’ er mee aan de haal gingen om hun verhaal mee te ondersteunen (‘straling van mobiele telefonie en Wi-Fi is veel gevaarlijker dan de gevestigde wetenschap en overheden ons voorhouden’) is nogal stuitend.

Twee van die buitenlandse ‘experts’, de Belgische Marie-Claire Cammaerts en de Zweed Olle Johansson, hebben de handen ineengeslagen om dit experiment te repliceren. Zij hebben blijkbaar een artikel over hun experiment gepubliceerd weten te krijgen in het Argentijnse tijdschrift Phyton, International Journal of Experimental Botany onder de titel Effect of man-made electromagnetic fields on common Brassicaceae Lepidium sativum (cress d’Alinois) seed germination: a preliminary replication study (december 2015). Het staat nog niet op de website van het tijdschrift, maar daar kunt je wel zien dat de impactfactor van dit blad 0,117 is, bepaald niet indrukwekkend. U kunt het artikel al wel downloaden op diverse websites die angst voor straling verspreiden (bv. bij stopumts.nl).

Niet onverwacht vonden deze onderzoekers weer schokkende resultaten: de tuinkerszaadjes zouden helemaal niet ontkiemen bij hoge stralingsintensiteit. En natuurlijk horen er weer plaatjes bij als:

Fig 2: Uitgekozen plaatjes van het experiment: A zaadjes na 7 dagen; B: wortels na 10 dagen; C: tekeningen van zaadjes na 10 dagen; D: zaadjes verwijderd van oorspronkelijke locatie en onder strlingsniveau van 2µW/m2 gebracht. Elke keer, a = zaadjes onder 70-100 µW/m2, b = zaadjes onder 2-3 µW/m2.
Fig 2: Uitgekozen plaatjes van het experiment: A zaadjes na 7 dagen; B: wortels na 10 dagen; C: tekeningen van zaadjes na 10 dagen; D: zaadjes verwijderd van oorspronkelijke locatie en onder strlingsniveau van 2µW/m^2 gebracht. Elke keer, a = zaadjes onder 70-100 µW/m^2, b = zaadjes onder 2-3 µW/m^2.

Van professionele wetenschappers zou je mogen verwachten dat ze de fouten die zijn aangewezen met betrekking tot de opzet van het scholierenexperiment wel zouden kunnen vermijden – zo lastig is dat niet. Maar nee, Cammaerts en Johansson doen het zelfs nog veel beroerder. Ik noem maar een paar punten:

  • Ze noemen het zelf een preliminary replication study, maar meteen valt op dat ze helemaal niet met Wi-Fi werken, maar zeggen naar het effect van GSM-masten te kijken. Hoezo replicatie? Of is alle straling één pot nat voor deze ‘deskundigen’?
  • Ze gebruikten maar liefst twee (2!) kweekbakjes met zaadjes die ‘dichtbij’ de stralingsbron stonden en twee die er verder vandaan stonden. Twee per groep is een nog heel stuk minder dan de zes van de Deense scholieren, wat ook al niet indrukwekkend was.
  • Ze hielden op met meten na tien dagen, terwijl de scholieren er pas na dertien dagen genoeg van hadden.

Bij de bespreking van het scholierenexperiment heb ik aangegeven dat het ontkiemingsproces nogal gevoelig is voor omgevingsfactoren als temperatuur. Een kleine afwijking daarin kan al gauw een paar dagen schelen bij het ontkiemen. Om die omstandigheden goed te controleren (zodat ze precies gelijk zijn voor de experiment- en controlegroep), heb je eigenlijk een klimaatkamer nodig, zoals gebruikt in het Wagenings onderzoek naar de mogelijke invloed van straling op bomen. Wat zeggen Cammaerts en Johansson over hun opzet:

All the other environmental conditions were near-identical for each of the two double series of seeds (temperature = 20°C, humidity = 70%, luminosity ≈ 300 lux). The seeds were then observed after four, seven and ten days, and tap water was poured on the compost, equally for each series of seeds, at regular intervals.

Dat maakt bij elkaar bepaald geen geweldige indruk. Je krijgt de indruk dat ze die bakjes zo maar ergens neergezet hebben en om de paar dagen er eens een blik op hebben geworpen. Het resultaat, als we daarvan al kunnen spreken, is ook volstrekt ongeloofwaardig. In het abstract wordt dat deels omschreven als: “the first step of seeds’ germination ‒ e.g. imbibitions of germinal cells ‒ could not occur under radiation.”  En dat terwijl op talloze keukenvensterbankjes probleemloos tuinkers gekweekt wordt onder vergelijkbare of hogere stralingsniveaus als die van de experimentgroep. Die straling kwam volgens de onderzoekers namelijk hoofdzakelijk van twee GSM masten op zo’n 200 m afstand, wat een stralingsinsiteit van 70 – 100 μW/m2 (ongeveer 175 mV/m) zou hebben gegeven. Misschien was het ook slim geweest als de onderzoekers eerst eens het stralingsniveau bij diverse tuinkerskwekers hadden gemeten.

Cammaerts is werkzaam als onderzoeker aan de Université libre de Bruxelles en we kennen haar op Kloptdatwel onder andere van het frauduleus aandoende onderzoek naar mieren (zie Mieren gestoord door GSM?). Johansson, die door de Zweedse skeptici al eens tot misleider van het jaar werd uitgeroepen, werkt aan het fameuze Karolinksa Institutet, maar lijkt daar weinig steun te genieten – hij startte onlangs een petitie om bij zijn bazen te protesteren tegen het steeds verder inperken van zijn onderzoeksmiddelen.

Therapeutic Touch: zelfs geen placebo-effect

by 41 Comments

Therapeutic Touch is een complementaire behandelwijze die ervan uitgaat dat alle mensen een energieveld om zich heen hebben. Een behandelaar kan dat veld met zijn of haar handen aftasten op verstoringen. Deze worden vervolgens gedurende 10-20 minuten handmatig weggemanipuleerd. De patiënt wordt al die tijd niet aangeraakt: in wezen geeft de behandelaar een luchtmassage.

Dat Therapeutic Touch niet meer is dan een beetje extra aandacht aan de patiënt besteden werd onlangs pijnlijk duidelijk in een Canadees onderzoek naar de inzet van de methode bij de behandeling van borstkankerpatiënten die radiotherapie krijgen. Een nadeel van bestraling bij zulke patiënten is dat er huidschade (dermatitis) kan ontstaan. Uit het onderzoek bleek dat Therapeutic Touch geen gunstig effect op het voorkomen daarvan had: er was geen significant verschil met de controlegroep. Maar zelfs als gekeken werd naar meer subjectieve factoren als kwaliteit van leven, stemming en vermoeidheid was er niets positiefs te melden.

evidence-tt1Bij een vage, naar pseudowetenschap riekende behandelwijze als Therapeutic Touch zal de skepticus zich direct afvragen waarom daar eigenlijk onderzoek naar gedaan moet worden. De Canadese onderzoekers leggen dat aan het begin van hun in Complementary Therapies in Medicine gepubliceerde onderzoek uit: er zouden klinische onderzoeken zijn waarin een positief effect van Therapeutic Touch op wondherstel werd aangetoond. Die opmerking mag direct verbazing wekken. In de voetnoten wordt naar meer dan 15 jaar oude studies verwezen, én naar een Cochrane Review uit 2014 met een allesbehalve positieve conclusie: “There is no robust evidence that TT promotes healing of acute wounds.”

De onderzoekers, onder wie een Certified Therapeutic Touch Practitioner, rekruteerden hun proefpersonen onder borstkankerpatiënten die op de rol stonden om aanvullende radiotherapie te krijgen. Ze vroegen 17 patiënten om mee te doen en die bleken daar allemaal toe bereid. De onderzoekers namen het rekruteren zeer serieus. Patiënten mochten bijvoorbeeld tijdens het onderzoek geen homeopathische middeltjes tegen dermatitis gebruiken. Stel je voor dat die het resultaat zouden beïnvloeden! De 17 patiënten werden gedurende 5 weken bestraald en kregen 3 keer per week een Therapeutic Touch-behandeling van zo’n 15-20 minuten. In totaal ging het dus om 15 behandelingen per patiënt, oftewel 225-300 minuten. Na afloop werd een controlegroep van 32 patiënten gerekruteerd volgens dezelfde criteria. Ook zij werden bestraald, maar ze kregen geen Therapeutic Touch-behandeling.

TT tabelZouden Therapeutic Touch-behandelingen het ontstaan van dermatitis kunnen voorkomen? De onderzoekers keken naar twee objectieve factoren: “the worst grade of radiation dermatitis experienced and time to develop the worst grade”. Er werd geen positief preventief effect van de behandelingen op de ontwikkeling van huidschade gevonden. Er waren geen significante verschillen tussen de twee groepen als werd gekeken naar de ergste graad van dermatitis (zie tabel) en de onderzoekers moesten zelfs concluderen dat “the number of days to develop any grade radiation dermatitis favored the control group (29 days in control group versus 20 days in the TT group, p < 0.001)”.

Verrassender is dat er ook geen positief nieuws te melden is als gekeken wordt naar meer subjectieve factoren, te weten kwaliteit van leven, stemming en vermoeidheid. Juist klachten op die terreinen zijn gevoelig voor placebo-effecten en enkele honderden minuten extra aandacht zouden hier toch enig effect moeten laten zien. Hoewel het onderzoek op dit punt wat vaag is en tabellen met data ontbreken, is de conclusie van de onderzoekers duidelijk: “The secondary objectives were quality of life, fatigue and mood, which were also not significantly impacted by TT.”

De uitkomsten van deze studie zijn dus duidelijk negatief voor Therapeutic Touch, en aan het einde van het onderzoek merken de onderzoekers ineens op dat dit in overeenstemming is met de conclusie van de hiervoor genoemde Cochrane Review. Diezelfde review dus die indirect werd aangegrepen om het uitvoeren van het onderzoek te rechtvaardigen. In het onderdeel Discussion doen de onderzoekers dan nog een poging de deur voor Therapeutic Touch op een kier te houden. De groep van 17 patiënten was misschien te klein, de follow-up te beperkt, de groepen onderling wellicht te verschillend. Dat mag allemaal zo zijn, de conclusie blijft dat sommige patiënten gedurende 5 weken tot wel 5 uur extra aandacht kregen, en dat dit geen enkel effect bleek op te leveren. De raadselachtige slotopmerking van de onderzoekers is dat “TT may have variation in impact with different TT practitioners, possibly diluting the benefit seen with TT”. Wat willen ze hiermee zeggen? Dat ze een stelletje klunzen hadden ingehuurd om de behandelingen te geven?

Oud-hoogleraar complementaire en alternatieve geneeskunde Edzard Ernst schreef een rake blog naar aanleiding van dit onderzoek, onder de veelzeggende titel “Therapeutic Touch – time to stop taking such rubbish seriously!”. Ernst, die zelf in het verleden ook onderzoek deed naar helen op afstand, schrijft onder meer:

“Like all forms of ‘energy healing’, TT lacks any biological plausibility and is not clinically effective. At best, it can generate a placebo-response; but in this particular study it did not even manage that.”

BuschDe vraag is inderdaad waarom we een behandelwijze die al lang geleden door een destijds 9-jarig meisje (met wat hulp van haar ouders en Stephen Barrett) onderuit is gehaald nog serieus zouden nemen. Te meer daar beoefenaren van Therapeutic Touch in ons eigen land nog altijd steevast weigeren hun gaven op de proef te laten stellen in eenvoudige onderzoekjes door een organisatie als Skepsis.

Stop met Facilitated Communication!

by 8 Comments

Facilitated Communication wat was dat ook al weer? Het gaat om een methode die personen met een ernstige verstandelijke handicap in staat zou stellen om op een normaal niveau te communiceren. Een facilitator helpt de gehandicapte door meestal zijn arm ‘losjes’ vast te houden zodat die woorden en letters op een bord of toetsenbord kan typen. Sommige personen met een ernstige vorm van autisme, haalden met deze hulp zelfs academische titels. De methode deugt echter van geen kanten. In werkelijkheid is het de facilitator die volledig de inhoud van de communicatie bepaalt. En dat hoeft die zelf helemaal niet door te hebben, zo sterk is de illusie.

In deze korte TEDx talk legt Matthew T. Brodhead, assistant professor Educational Studies aan Purdue University, nog een keer duidelijk uit waarom deze waanzin moet stoppen.

Brodhead noemt in zijn praatje een bijzonder lezenswaardige artikel dat recent in The New York Times verscheen: The Strange Case of Anna Stubblefield. Stubblefield is schuldig bevonden aan aanranding van een 30-jarige man voor wie ze had opgetreden als facilitator en die waarschijnlijk de mentale capaciteiten van een tweejarig kind heeft. Zij had het stellige idee opgevat dat ze een gelijkwaardige liefdesrelatie hadden opgebouwd. Deze zaak laat zien dat zelfs hooggeleerde mensen, Stubblefield was associate professor ethiek, zichzelf enorm kunnen misleiden met dramatische gevolgen.

https://www.youtube.com/watch?v=bymWk1oftBE

In Nederland kwamen de casussen van Thiandi Grooff en Niek Zervaas in de publiciteit. Die eerste is wel illustratief voor hoe ver je het met Facilitated Communication in het onderwijs kunt schoppen: Thiandi haalde in 2013 een bachelordiploma aan het Amsterdam University College. En wat schadelijke kanten van deze onzinmethode betreft: bij Niek Zervaas was er sprake van dat hij zou hebben aangegeven te willen stoppen met zijn medicijnen, ondanks dat hij besefte dat dat ernstige risico’s voor zijn gezondheid met zich mee zou brengen. In de documentaire die over hem gemaakt was, leek het er sterk op dat men inderdaad gevolg had gegeven aan die wens. Maar na ophef over dit punt, verklaarden de ouders dat het stoppen met de medicijnen nog in het stadium van overleg was geweest met de neuroloog en dat het dus niet had bijgedragen aan zijn overlijden.

Acupunctuurpromotie RU: niet meer dan placebo-effect volgens promotor Coenen

by 23 Comments

Het protest van de Vereniging tegen de Kwakzalverij tegen een ondermaats proefschrift over acupunctuur als behandelwijze tegen slaapproblemen bij patiënten met depressie of schizofrenie haalde weinig uit. Op donderdag 26 november vond de promotie van Peggy Bosch gewoon plaats aan de Radboud Universiteit Nijmegen en zij verliet de zaal met de doctorsbul op zak. Jan Willem Nienhuys en ik waren aanwezig bij de verdediging. Een kort verslag.

Peggy Bosch
Peggy Bosch

Aan de Radboud Universiteit had de brief van de VtdK – en de aandacht in de pers daarvoor – waarschijnlijk toch wel wat effect gesorteerd. Zo werd de aankondiging van de promotie stevig aangepast (zie voor en na). En promotor Ton Coenen liet her en der weten dat het proefschrift misschien wel wat foutjes bevatte en dat de promovenda een wat optimistischer weergave van de resultaten had gegeven dan wellicht objectief gezien verantwoord was. In haar lekenpraatje voorafgaand aan de daadwerkelijke verdediging van haar proefschrift liet Bosch op haar powerpointslides de meer verantwoorde, veel zwakkere conclusies, ook nog even snel voorbij schieten.

De oppositie maakte het Bosch niet erg lastig. Toch moest ze zowat bij elke vraag over haar klinische onderzoekjes toegeven dat er allerlei problemen mee waren en dat ze het achteraf gezien heel anders had moeten opzetten. Ja, misschien was het beter geweest om de controlegroep ook een relaxuurtje aan te bieden op luie stoelen met een rustgevend muziekje, gaf ze toe. Maar ja, daar hadden ze niet op tijd aan gedacht, de trein liep al en er kon niet meer worden bijgestuurd. Ook de vragenlijsten die gebruikt waren om patiënten zichzelf te laten evalueren, waren haar nogal tegengevallen. De schizofrene patiënten kwamen daar bijvoorbeeld als veel normaler naar voren dan je op grond van de klinische beoordeling zou mogen verwachten. De waarde van die meetmethode is dus twijfelachtig, Bosch zou voor vervolgonderzoek graag gebruik maken van objectievere meetmethoden (ze noemde metingen van melatonine en gebruik van de Actiwatch).

Bosch bleef uitdragen dat ze hoge verwachtingen heeft van acupunctuur. Dat er geen duidelijkere effecten uit haar onderzoekjes naar boven waren gekomen, wijt ze onder meer aan de verschillen tussen de westerse definities van bijvoorbeeld schizofrenie en hoe ze daar vanuit de oosterse behandelwijzen tegenaan kijken. Eigenlijk zou ze onderzoeken willen doen met patiënten die allemaal netjes binnen één zo’n oosterse definitie zouden vallen. Maar in die traditie zijn er zoveel verschillende onderverdelingen dat je daar niet makkelijk genoeg proefpersonen voor kunt vinden om een experiment- en controlegroep mee te vullen. En om te bepalen in welk oosters diagnosehokje je een patiënt moet plaatsen, vertrouwt Bosch op de tong- en polsdiagnoses die daar gebruikelijk zijn.

Skepter 28.2
De bespreking van het proefschrift is het coverartikel van de nieuwste Skepter

De enige echt pittige vraag kwam van Winni Hofman van de UvA. Zij vroeg Bosch of zij de mogelijke effecten van de acupunctuur kon scheiden van die van de rustgevende muziek? Eigenlijk dezelfde vraag die ik in mijn vorige stuk over dit proefschrift ook stel. Bosch moest in haar antwoord toegeven dat ze dat niet kon. Daarmee blijft er dus van de twee klinische pionierstudies in haar proefschrift (zoals Bosch ze noemde) helemaal niets overeind. Voor een grondige analyse van het proefschrift moet je de nieuwste Skepter lezen, Jan Willem Nienhuys schreef er het coverartikel over.

Het was voor de promotiecommissie natuurlijk geen belemmering om na een kort beraad toch de doctorsbul aan Bosch te overhandigen. Zo gaan die dingen. Opmerkelijk genoeg liet Coenen in zijn lofrede eigenlijk alle steun voor acupunctuur vallen. Dat de gevonden effecten (klein, maar significant) verklaard zouden kunnen worden als placebo-effect leek hem en de andere promotor Van Luijtelaar toch eigenlijk wel stukken waarschijnlijker dan dat er sprake zou kunnen zijn van een specifiek effect van acupunctuur. Maar waarom hebben deze heren deze bedenkingen niet veel duidelijker opgenomen in de artikelen in het proefschrift waarvan zijn mede-auteurs zijn? Het lijkt er toch sterk op dat Coenen op het laatste moment pas wakker is geworden en de laatste promotie die hij begeleidde niet een al te grote smet wilde laten worden op zijn staat van verdienste.

Promotores Ton Coenen (l) en Van Luijtelaar
Promotores Ton Coenen (l) en Van Luijtelaar (r)

Dat het onderzoek van Bosch welbeschouwd geen aanwijzingen heeft gevonden dat acupunctuur een zinnige behandelwijze zou kunnen zijn om slaapproblemen aan te pakken en dat de Radboud Universiteit z’n best had gedaan om de te stellige conclusies van Bosch af te zwakken tot enigszins normale proporties, was niet bij iedereen doorgedrongen. De ochtend van de promotie verscheen een persbericht met als kop ‘Radboud Universiteit: Proefschrift over Acupunctuur’ waardoor een aantal medische websites vermoedelijk dacht met een persbericht van de universiteit zelf te maken te hebben en ze namen dit sterk gekleurde verhaaltje klakkeloos over. De universiteit trad er wel snel tegenop en het misleidende persbericht is verwijderd (dat kwam uit de koker van WAVAN, de voor mij nog onbekende Wetenschappelijk artsenvereniging voor acupunctuur in Nederland).

Zie ook:

02-01-2015: Een Italiaans artikel gebaseerd op dit KdW-artikel is gepubliceerd.